You are here

Π. Δημητριάδης: Στηρίζουν ένα μοντέλο που απέτυχε

16/01/2018 00:01

Ανησυχία για την προσπάθεια στήριξης ενός επιχειρηματικού μοντέλου που απέτυχε εκφράζει ο τέως κεντρικός τραπεζίτης Πανίκος Δημητριάδης, κάνοντας λόγο για την πιθανότητα ύπαρξης νέας φούσκας στα ακίνητα με το πρόγραμμα των πολιτογραφήσεων και των συναφών αναπτύξεων.

Στην πρώτη του συνέντευξη στη StockWatch μετά την αποχώρηση του από την Κεντρική Τράπεζα τον Απρίλιο του 2014, ο κ. Δημητριάδης σταχυολογεί τους προβληματισμούς του για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται το τραπεζικό σύστημα.

Αν και το ευρωπαϊκό ρυθμιστικό και εποπτικό πλαίσιο έχει ενισχυθεί, αναφέρει, η ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών συνεχίζει να δέχεται πιέσεις. 

Σε ότι αφορά το εγχώριο σύστημα, μιλά για τις σχέσεις που εξακολουθούν να υπάρχουν μεταξύ τραπεζών και πολιτικών και σημειώνει τον προβληματισμό του για τα διεθνή δημοσιεύματα που συνδέουν την Κύπρο με τις πολιτικές εξελίξεις στις ΗΠΑ.

Αναφέρει ότι εάν υιοθετούσε τις διάφορες νουθεσίες και υποδείξεις που προέρχονταν από πολιτικούς τις πιο κρίσιμες ώρες για το τραπεζικό σύστημα της χώρας εκείνο που ενδεχομένως να πετυχαίναμε θα ήταν την έξοδο της Κύπρου από την ευρωζώνη και την ΕΕ. 

Στη συνέντευξη του σημειώνει επίσης ότι οι αλλαγές που είχε προτείνει η επιτροπή σοφών για την Κεντρική Τράπεζα που θα βελτίωναν τη διακυβέρνηση δεν έχουν υλοποιηθεί παρά τις δεσμεύσεις του Νίκου Αναστασιάδη.

Τονίζει επίσης τη διάβρωση της ανεξαρτησίας της Κεντρικής Τράπεζας Κύπρου με τον διορισμό δύο ανεξάρτητων συμβούλων το 2013.

Η συνέντευξη

Ερ: -Ποια διδάγματα πιστεύετε πως προκύπτουν από την αφήγηση των γεγονότων που παραθέτετε στο βιβλίο σας;

Απ.:-Το κυριότερο δίδαγμα το οποίο παραθέτω στο τελευταίο κεφάλαιο και δεν έχω κουραστεί να επαναλαμβάνω είναι ότι η πρόληψη είναι πάντοτε η καλύτερη θεραπεία.  Και δεν εννοώ μόνο την εποπτεία αλλά και τη ρύθμιση. 

Ερ: -Τι εννοείτε;

Απ.:-Όταν το ρυθμιστικό πλαίσιο είναι χαλαρό, τότε και τα περιθώρια για να ασκηθεί αυστηρή εποπτεία είναι περιορισμένα.  Για παράδειγμα, πιστεύω ότι αν τα ανεξάρτητα μέλη στα συμβούλια των τραπεζών αποτελούσαν την πλειοψηφία, οι τράπεζες θα ήταν πολύ πιο προσεκτικές όταν αναλάμβαναν κινδύνους.  Εδώ δεν εννοώ μόνον τους κινδύνους από τη διαχείριση του δανειακού τους χαρτοφυλακίου, τις επενδύσεις σε ομόλογα και τις επεκτάσεις στο εξωτερικό.  Εννοώ επίσης και τους κινδύνους από τη διαχείριση του παθητικού τους, και συγκεκριμένα από την προσπάθεια να ελκύσουν ξένα κεφάλαια από χώρες οπως η Ρωσία και η Ουκρανία.  Είναι γνωστό ότι τα ξένα κεφάλαια είναι πολύ ασταθή ως πηγή χρηματοδότησης και ότι επίσης η πρόελευση τους δημιουργεί κίνδυνο υπόληψης (reputational risk).

Ακόμη ένα παράδειγμα αφορά τον ορισμό των ΜΕΔ, ο οποίος επέτρεπε στις τράπεζες να παρουσιάζουν παραπλανητική εικόνα οσον αφορά την ποιότητα του ενεργητικού τους και να μην κάνουν επαρκείς προβλέψεις.  Συνέχισαν να δείχνουν μεγάλη κερδοφορία ενώ στην πραγματικότητα έπρεπε να παρουσιάζουν ζημιές.

Ερ: -Πόσο εύκολο είναι να βελτιωθεί το ρυθμιστικό πλαίσιο;

Απ.:-Αντιλαμβάνεστε ότι δεν είναι εύκολο χωρίς να υπάρχει πολιτική βούληση να βελτιωθεί το ρυθμιστικό πλαίσιο.  Ακόμη και όταν δεν χρειάζονται να γίνουν νομοθετικές ρυθμίσεις, χρειάζεται η έγκριση του συμβουλίου της Κεντρικής Τράπεζας, τα μέλη του οποίου επηρεάζονται από την περιρρέουσα πολιτική ατμόσφαιρα και δεν έχουν την ίδια ανεξαρτησία όπως ο διοικητής.

Είναι ένας από τους λόγους που δημιουργηθηκε ο Ενιαίος Εποπτικός Μηχανισμός ούτως ώστε να αποφεύγονται οι πολιτικές παρεμβάσεις, οι οποίες στο εθνικό επίπεδο απέτρεπαν την αυστηρότερη ρύθμιση και εποπτεία των τραπεζων της ευρωζώνης.

Ένα άλλο δίδαγμα που αφορά και την Ευρώπη έχει να κάνει με την προστασία της ανεξαρτησίας της Κεντρικής Τράπεζας. Τα φαινόμενα διάβρωσης της ανεξαρτησίας κεντρικών τραπεζών της ευρωζώνης είναι πολύ ανησυχητικά.  Ο θεσμός της ανεξαρτησίας της Κεντρικής Τράπεζας μπορεί να ακούγεται στο ευρύ κοινό ως μιά Ευρωπαϊκή περιέργεια, αλλα είναι εκ των ων ουκ άνευ όχι μόνο για τη μακροοικονομική και χρηματοπιστωτική σταθερότητα αλλά και για την ίδια την επιβίωση της Ευρωζώνης και της ΕΕ. 

Ερ: -Πόσο σημαντική είναι η ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών;

Απ.:-Είναι γενικά παραδεκτό ότι οι ανεξάρτητες κεντρικές τράπεζες είναι περισσότερο πετυχημένες αναφορικά με τα επίπεδα πληθωρισμού και ανεργίας, αλλά, όπως έχουμε δει και στην Κύπρο, η ανεξαρτησία είναι εξ’ ίσου σημαντική και για τη διαχείριση κρίσεων. Αν για παράδειγμα υιοθετούσα τις διάφορες νουθεσίες και υποδείξεις που προέρχονταν από πολιτικούς τις πιο κρίσιμες ώρες για το τραπεζικό σύστημα της χώρας εκείνο που ενδεχομένως να πετυχαίναμε θα ήταν την έξοδο της Κύπρου απο την ευρωζώνη και την ΕΕ. 

Προσθέτω επίσης ότι η ανεξαρτησία της Κεντρικής Τράπεζας συμβαδίζει με τη λογοδοσία στο κοινοβούλιο.  Αν η λογοδοσία ήταν ανεπαρκής, που κρίνω ότι έτσι ήταν προ της κρίσης, ορθόν ήταν να βελτιώσουμε τη λογοδοσία και όχι να ακρωτηριάσουμε την ανεξαρτησία.

Ερ: -Θεωρείτε ότι τα σημερινά δεδομένα δικαιώνουν τη χρήση του bail-in για ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών;

Απ.:-Το bail-in έχει πλέον καθιερωθεί σε όλη την ΕΕ μέσω της υιοθέτησης της Ευρωπαϊκής Οδηγίας που αφορά την Εξυγίανση Τραπεζικών Ιδρυμάτων (BRRD).  Η λογική του bail-in, την οποία ασπάσθηκαν όλες οι κυβερνήσεις χωρών μελών της ΕΕ, περιλαμβανομένης φυσικά και της κυπριακής, έχει να κάνει με την προστασία του δημόσιου χρήματος από συστημικές τράπεζες που καταρρέουν.

Σύμφωνα με την BRRD, η χρήση δημόσιου χρήματος για διάσωση συστημικών τραπεζών επιτρέπεται μόνο μετά την απομείωση όλων των μετόχων και 8% των πιστωτών, περιλαμβανομένων και των μη εγγυημένων καταθέσεων.

Ερ: -Τι θα γινόταν χωρίς τη χρήση του bail-in;

Απ.:-Χωρίς τη χρήση του bail-in, η Κύπρος πιθανότατα να ακολουθούσε την πορεία της ελληνικής οικονομίας, γιατί το δημόσιο χρέος θα εκτοξευόταν κατά τουλάχιστον 30% του ΑΕΠ, και για να αποπληρωθεί θα χρειάζετο να παρθούν επιπρόσθετα μέτρα λιτότητας.  Σαν αποτέλεσμα η ύφεση θα ήταν πιο βαθειά και πιο παρατεταμένη και θα δημιoυργούνταν αμφιβολίες για τη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους. Είναι ακριβώς αυτοί οι λόγοι που οδήγησαν το ΔΝΤ στο συμπέρασμα ότι η Κύπρος δεν ήταν σε θέση να διασώσει τις δύο μεγαλύτερες της τράπεζες με δημόσιο χρήμα.

Ερ: -Ήταν μεγάλο το σοκ για την οικονομία όμως.

Απ.:-Θα ήταν φυσικά κατά πολύ προτιμότερο να μην υπήρχε ανάγκη για τη χρήση του bail-in.  Η πρόληψη, όπως έχω εξηγήσει και πιο πάνω, είναι η καλύτερη θεραπεία, αλλά δυστυχώς απέτυχε αφού το τραπεζικό σύστημα αφέθηκε να αναλάβει υπερβολικά μεγάλους κινδύνους κατά την περίοδο 2005-11.  Η λύση που τελικά επιβλήθηκε τον Μάρτη του 2013 από τους διεθνείς πιστωτές ήταν η λιγότερο επώδυνη για τα δημόσια οικονομικά, αλλά ήταν σίγουρα πολύ οδυνηρή, ιδιαίτερα για τους συμπατριώτες μας που έχασαν χρήματα.

Ερ: -Σχεδόν πέντε χρόνια μετά, κρίνετε ότι το τραπεζικό σύστημα στηρίζεται σήμερα σε γερές βάσεις;

Απ.:-Σίγουρα το νέο ρυθμιστικό πλαίσιο το οποίο έχει υιοθετηθεί από το 2013-14, ως επίσης και η ίδρυση και λειτουργία του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανσιμού σε επίπεδο ευρωζώνης σημαίνει ότι τα λάθη του παρελθόντος είναι λιγότερο πιθανό να επαναληφθούν.  Όμως, γνωρίζουμε από τη μελέτη εκατοντάδων τραπεζικών κρίσεων, ότι κάθε κρίση είναι διαφορετική.  Γι’αυτο δεν επιτρέπεται ο εφησυχασμός.

Η Κύπρος συνεχίζει να έχει σήμερα ένα από τα υψηλότερα ποσοστά ΜΕΔ στον κόσμο.  Αυτό από μόνο του αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση, παρά το γεγονός ότι σήμερα οι τράπεζες έχουν καλύτερο ποσοστό κάλυψης των ΜΕΔ με προβλέψεις.  Σημαίνει ότι οι τράπεζες απασχολούνται με το πρόβλημα αυτό αντί με τη χρηματοδότηση νέων επενδύσεων που θα έπρεπε να είναι η κύρια τους ασχολία.

Ανησυχώ επίσης για το γεγονός ότι η ανεξαρτησία της ΚΤΚ έχει διαβρωθεί λόγω της αλλαγής της νομοθεσίας που έγινε τον Αύγουστο του 2013 και για την οποίαν η ΕΚΤ είχε εκφραστεί αρνητικά σε δύο γνωματεύσεις που δημοσιεύθηκαν τον ίδιο χρόνο.  Η δημιουργία της θέσης των δύο εκτελεστικών που αναφέρονται στο συμβούλιο και όχι στο/στη διοικητή προκαλεί προβλήματα στη λειτουργία της ΚΤΚ, και σημαίνει ότι για να λειτουργεί ομαλά η ΚΤΚ, η/ο διοικητής πρέπει να «βάζει νερό στο κρασί της/του».

Ερ: -Τι εννοείτε;

Απ.:-Το γεγονός παραμένει ότι μόνο η/ο διοικητής έχει προστασία της ανεξαρτησίας του/της.  Χωρίς να γνωρίζω λεπτομέρειες, πιστεύω ότι αυτό ενδεχομένως να έχει λειτουργήσει ανασταλτικά αναφορικά με την επιστροφή του τραπεζικού συστήματος στην πλήρη ομαλότητα.

Ερ: -Ποια η λύση για το πρόβλημα των μη εξυπηρετούμενων δανείων;

Απ.:-Πιστεύω ότι οι συνθήκες είναι πιο ώριμες για τη δημιουργία ενός οργανισμού διαχείρισης ΜΕΔ, μέσα από πρότυπα τα οποία αναμένω να δημοσιεύσει μέσα στο 2018 η ΕΚΤ.  Λέω ώριμες γιατί σήμερα οι προβλέψεις που έχουν ήδη γίνει από τις τράπεζες είναι πλέον σε λογικά επίπεδα και η μεταφορά των ΜΕΔ σε ένα άλλο οργανισμό σε τιμή που θα επιτρέπει στον οργανισμό αυτό να είναι κερδοφόρος, δε θα προκαλέσει νέες ανάγκες ανακεφαλαιοποίησης. Σίγουρα ο οργανισμός αυτός δεν πρέπει να αυξήσει το δημόσιο χρέος παρά το γεγονός ότι μάλλον θα χρειασθεί κάποιας μορφής κρατική στήριξη π.χ. μακροπρόθεσμες εγγυήσεις σε ομόλογα που ενδεχομένως να εκδώσει. 

Ερ: -Στο βιβλίο σας κάνετε συχνές αναφορές στις σχέσεις τραπεζών, επιχειρηματιών και πολιτικών.  Κρίνετε ότι, μετά την κρίση, αυτές οι σχέσεις έχουν σήμερα αλλάξει;

Απ.:-Σίγουρα έχουν αλλάξει κάποια δεδομένα γιατί το νομοθετικό και ρυθμιστικό πλαίσιο έχει αλλάξει, όπως και η ικανότητα της ΚΤΚ να εφαρμόσει νομοθεσίες έχει ενισχυθεί.  Δηλαδή, δεν αναμένω πλέον επενδύσεις τραπεζών στο εξωτερικό ούτε και μεγάλα ανοίγματα τραπεζών σε ντιβέλοπερς η/και άλλες επιχειρήσεις που δεν δικαιολογούνται βάσει καθαρά οικονομικών κριτηρίων, δηλαδή την ικανότητα αποπληρωμής.

Αυτό όμως δε σημαίνει ότι δεν υπάρχει ακόμη πολιτική επιρροή προς το τραπεζικό σύστημα.  Με ανησυχεί ιδιαίτερα η φθορά την οποίαν έχει υποστεί η ανεξαρτησία της Κεντρικής Τράπεζας τα τελευταία χρόνια. 

Ερ: -Δηλαδή;

Απ.:-Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω τι έχει συμβεί στις τράπεζες τα τελευταία τέσσερα σχεδόν χρόνια, αλλά με ανησυχούν διεθνή δημοσιεύματα που συνεχίζουν να παρουσιάζουν την Κύπρο ως χώρα μέσω της οποίας γίνονται ύποπτες συναλλαγές μεταξύ πολιτικά εκτεθειμένων προσώπων π.χ. μεταξύ του περίγυρου του σημερινού προέδρου των ΗΠΑ και πολιτικά εκτεθειμένων ρώσων ολιγαρχών, ή το σκάνδαλο Γιανουκόβιτς (το οποίο θυμίζει την περίπτωση Μιλόσεβιτς που είχε δημιουργήσει μιά πολύ αρνητική εικόνα διεθνώς). 

Με ανησυχούν επίσης κάποιες μεγάλες αναπτύξεις οι οποίες φαίνεται να συνδέονται με το σχέδιο πολιτογράφησης γιατί ενδεχομένως να έχουν δημιουργήσει νέα φούσκα στα ακίνητα.  Δυστυχώς πίσω από τις μεγάλες αναπτύξεις υπάρχουν σχεδόν πάντοτε μεγάλα οικονομικά συμφέροντα με πολιτική επιρροή.

Γενικότερα με ανησυχεί το γεγονός ότι συνεχίζεται η προσπάθεια να προστατευθεί ένα επιχειρηματικό μοντέλο το οποίο όχι μόνο απέτυχε αλλά και οδήγησε στην κρίση του 2012-13.  Η επιδίωξη του εύκολου και γρήγορου χρήματος δεν οδηγεί μακροχρόνια σε βιώσιμη ανάπτυξη, παρά τη βραχυπρόθεσμη υπερθέρμανση της οικονομίας και την προσωρινή μείωση της ανεργίας.

Ερ: -Πέραν των επικοινωνιακών λαθών, για τα οποία έχετε ήδη μιλήσει, μετανιώνετε για κάποια πράγματα;

Απ.:-Η κρίση στην Κύπρο είχε την ίδια ένταση, σε σχέση με το μέγεθος της οικονομίας, με αυτή της Ινδονησίας το 1997, που θεωρείτο μέχρι το 2013 ως η μεγαλύτερη κρίση στον κόσμο.  Υπενθυμίζω ότι από την πρώτη μέρα που ανέλαβα άρχισα να διαχειρίζομαι αυτή την άνευ προηγουμένου κρίση και είχα να αντιμετωπίσω την εχθρότητα των τραπεζιτών, πολλών πολιτικών αλλά και πολλών ΜΜΕ που στήριζαν ακόμη τους τραπεζίτες που προκάλεσαν την κρίση.

Σε έξι βδομάδες από το διορισμό μου κατάφερα να πείσω τον τότε πρόεδρο Χριστόφια να αποταθεί στην ΕΕ και το ΔΝΤ για πρόγραμμα στήριξης.  Τους επόμενους μήνες συνέχισα να παροτρύνω, αν όχι και να πιέζω, την τότε κυβέρνηση για να επέλθει συμφωνία με την τρόικα. Στη συνέχεια, με την αλλαγή της κυβέρνησης, και πάλιν έκανα το παν για να διασώσω ότι μπορούσε να διασωθεί μέσα στα πλαίσια πάντοτε της παραμονής της Κύπρου στην ευρωζώνη και την ΕΕ.  Διαφώνησα με ολόκληρη την πολιτική ηγεσία όταν προσπαθούσαν να βρούν «Απο Μηχανής Θεό» γιά να αποφύγουν το πρόγραμμα της ΕΕ/ΔΝΤ – σκηνές που περιγράφω στο βιβλίο - κάτι που ξεκάθαρα προκάλεσε αρνητικές εντυπώσεις στην ΕΕ.

Ερ: -Δεν έγιναν λάθη;

Απ.:-Παρά τις άπειρες επιθέσεις που δέχθηκα, στήριξα την κυβέρνηση Αναστασιάδη στη βουλή για την πρώτη συμφωνία για οριζόντιο κούρεμα με την προϋπόθεση να εξαιρεθούν οι εγγυημένες καταθέσεις.  Συνέχισα να εμμένω σε ότι ήταν σωστό μακροπρόθεσμα για το τραπεζικό σύστημα και την οικονομία και πλήρωσα μεγάλο τίμημα για αυτό το γεγονός. Κάποιοι με ονόμασαν «δραγομάνο της τρόικας», παραγνωρίζοντας ότι η συνεργασία της ΚΤΚ με την ΕΚΤ ήταν εκ των ων ουκ άνευ για τη διάσωση της χώρας και την παραμονή της στην ΕΕ.

Τον Ιούνιο του 2014, το ΔΝΤ χαρακτήριζε ήδη τη σταθεροποίηση του τραπεζικού συστήματος ως αξιοσημείωτη.  Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι από το 2014 έχω λάβει παραπάνω από 40 προσκλήσεις από πανεπιστήμια, κεντρικές τράπεζες και διεθνείς οργανισμούς για να μιλήσω για τις εμπειρίες μου από τη διαχείριση της κρίσης και τα διδαγματα από αυτήν.  Στους διεθνείς οργανισμούς αυτούς περιλαμβάνεται και η Basel Committee on Banking Supervision της Τράπεζας Διεθνών Συναλλαγών (Bank for International Settlements - BIS), η οποία συντονίζει την εκπαίδευση κεντρικών τραπεζών στον κόσμο σε θέματα ρύθμισης και εποπτείας.

Ερ: -Η επιτροπή σοφών που καλέσατε είχε εισηγηθεί διάφορες αλλαγές στην Κεντρική Τράπεζα, ώστε να βελτιωθεί η λειτουργία της.  Έχουν γίνει;

Απ.:-Όχι, οι αλλαγές αυτές δεν έχουν γίνει και αυτό το επιβεβαίωσαν οι κ.κ. David Lascelles και David Green στην τελετή που έγινε για το βιβλίο μου στο Λονδίνο στις 30 Νοεμβρίου. 

Οι ίδιοι είναι απογοητευμένοι διότι είχαν πάρει διαβεβαιώσεις από τον ίδιο τον πρόεδρο Αναστασιάδη ότι η κυβέρνηση του θα τις πρωθούσε. Για παράδειγμα, το σύστημα διορισμού το οποίο είχαν εισηγηθεί για το ΔΣ της ΚΤΚ, το οποίο θα περιλάμβανε και μη κύπριους, θα ενίσχυε την ικανότητα και καταλληλότητα των μελών του ΔΣ και θα περιόριζε την οιανδήποτε πολιτική επιρροή στις αποφάσεις της ΚΤΚ.

Ελπίζω ότι μετά τις προεδρικές εκλογές θα υπάρξει ευκαιρία να υιοθετηθούν, ούτως ώστε η διακυβέρνηση της ΚΤΚ να ενισχυθεί και να συνάδει πλήρως με τις γνωματεύσεις της ΕΚΤ και το ευρωπαϊκό κεκτημένο.