Μ. Χέλλικαρ: Δεσμευτικά διατάγματα για προστασία Natura

Η μεγάλη προτεραιότητα του κράτους για την προστασία των περιοχών Natura 2000, θα πρέπει να είναι η άμεση έκδοση νομικά δεσμευτικών Διαταγμάτων Διαχείρισης για όλες τις περιοχές Natura 2000, αναφέρει στη StockWatch ο διευθυντής του BirdLife Cyprus Μάρτιν Χέλλικαρ.

Σε συνέντευξή του, τονίζει πως σε διαφορετική περίπτωση, οι εν λόγω περιοχές δεν θα μπορούν να τύχουν διαχείρισης σε σχέση με τις οικολογικές τους απαιτήσεις. 

Σημειώνει εξάλλου, ότι είναι επίσης απαραίτητο, να καθοριστούν περιοχές Natura 2000 για τα πουλιά στη θάλασσα, κάτι που επεσήμανε και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προς την Κύπρο. 

Όπως αναφέρει, νομοθεσίες που στερούνται νομικής βάσης, επιτρέπουν παράνομες επεμβάσεις στο περιβάλλον και στις 63 περιοχές Natura 2000, από τον Ακάμα μέχρι το Κάβο  Γκρέκο, με ανυπολόγιστες, μη ανατρέψιμες επιπτώσεις στο περιβάλλον.

Αναφέρεται παράλληλα, αναλυτικά στις περιπτώσεις στις οποίες κάθε ιδιωτικό ή δημόσιο έργο, πρέπει να υποβάλλεται σε εκτίμηση των επιπτώσεών του στο περιβάλλον καθώς και σε τρεις κατηγορίες προβληματικής αδειοδότησης έργων.

Όπως διευκρινίζει, στις επιπτώσεις αυτές περιλαμβάνονται διάφοροι περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως η ατμόσφαιρα, το έδαφος, το τοπίο, η βιοποικιλότητα, το υπόγεια ύδατα κλπ. 

Τονίζει, επίσης ότι η σωστή προστασία των πιο πλούσιων φυσικών περιοχών είναι προς το δημόσιο συμφέρον και πως η προστασία και σωστή διαχείριση περιοχών είναι μια εξαιρετική και βιώσιμη μορφή «ανάπτυξης» για ένα κράτος και μια κοινωνία. 

Προβληματικές αδειοδοτήσεις έργων

-Ποια είναι τα βασικά περιβαλλοντικά κριτήρια που πρέπει να τηρούνται στην προώθηση ενός έργου;

Ουσιαστικά, κάθε έργο, είτε ιδιωτικό είτε δημόσιο, πρέπει να υποβάλλεται σε εκτίμηση των επιπτώσεών του στο περιβάλλον. Στις επιπτώσεις αυτές περιλαμβάνονται διάφοροι περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως η ατμόσφαιρα, το έδαφος, το τοπίο, η βιοποικιλότητα, το υπόγεια ύδατα κλπ. Σε περίπτωση που ένα έργο υπάρχει πιθανότητα να επηρεάζει καθορισμένη περιοχή του δικτύου Natura 2000, τότε το έργο αυτό πρέπει να υποβάλλεται σε Ειδική Οικολογική Αξιολόγηση. Δηλαδή σε εκτίμηση των επιπτώσεων του έργου σε σχέση με τα είδη και τους οικοτόπους (στοιχεία καθορισμού, όπως λέγονται) για τα οποία η περιοχή είναι σημαντική και προστατεύεται. Αυτά μπορεί να είναι είδη πουλιών, άλλα είδη πανίδας, είδη χλωρίδας ή οικότοποι. Και στις δυο περιπτώσεις, η Περιβαλλοντική Αρχή εκδίδει Εκθέσεις με την άποψη της για τα έργα αυτά μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας αξιολόγησης των σχετικών μελετών. Η άποψή της μπορεί να είναι αρνητική, θετική, ή θετική υπό προϋποθέσεις. Στην περίπτωση της Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης, το αποτέλεσμα της είναι δεσμευτικό. Όταν λέμε «δεσμευτικό», εννοούμε ότι μετά το απαραίτητο πρώτο στάδιο της Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης, το έργο θα περάσει και από «κανονική» εκτίμηση επιπτώσεων, αλλά δεν μπορεί να εγκριθεί αν υπάρχει αρνητικό πόρισμα της ΕΟιΑ.  Όλα αυτά αποτελούν προϋπόθεση για τη χορήγηση Πολεοδομικής Άδειας ή για την έγκριση εκτέλεσης των σχετικών έργων. 

-Ως BirdLife Cyprus ποια έργα θεωρείται ότι δεν θα έπρεπε να είχαν αδειοδοτηθεί;

Εντοπίζουμε τρεις κύριες κατηγορίες προβληματικής αδειοδότησης έργων. Στην πρώτη κατηγορία εμπίπτουν περιπτώσεις έργων τα οποία θα έπρεπε να είχαν υποβληθεί σε Ειδική Οικολογική Αξιολόγηση, διότι πιθανόν να επηρεάζουν περιοχή Natura 2000, αλλά αυτό δεν ζητήθηκε από το κράτος. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι ένα έργο δεν είναι απαραίτητο να χωροθετείται εντός μιας περιοχής Natura 2000 για να θεωρείται ότι μπορεί να την επηρεάσει. Έργα τα οποία μπορεί να χωροθετούνται ακόμα και μερικές εκατοντάδες μέτρα μακριά μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά μια περιοχή και τα είδη καθορισμού της. Σε αυτή την κατηγορία εμπίπτουν για παράδειγμα οι αναπτύξεις στα βόρεια όρια της προστατευόμενης περιοχής της Χερσονήσου Ακρωτηρίου. 

Η δεύτερη κατηγορία αφορά περιπτώσεις έργων τα οποία υποβλήθηκαν σε Ειδική Οικολογική Αξιολόγηση και η Περιβαλλοντική Αρχή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι θα έχουν αρνητικές και μη αναστρέψιμες επιπτώσεις στην περιοχή Natura 2000, αλλά αυτά προωθούνται από το Κράτος ως έργα «Υπέρτερου Δημοσίου Συμφέροντος». Σε αυτά περιλαμβάνονται η Μαρίνα Αγίας Νάπας, ο αυτοκινητόδρομος Πάφου-Πόλης Χρυσοχούς και πρόσφατα ο αυτοκινητόδρομος Αστρομερίτη-Ευρύχου. 

Τέλος, η τρίτη κατηγορία αφορά περιπτώσεις έργων τα οποία υποβλήθηκαν σε Ειδική Οικολογική Αξιολόγηση και η Περιβαλλοντική Αρχή κατέληξε ότι δεν θα έχουν επιπτώσεις στις περιοχές Natura 2000, χωρίς αυτό όμως, κατά την άποψη μας, να έχει διασφαλιστεί πέραν πάσης αμφιβολίας. Τέτοιο παράδειγμα είναι το Αιολικό Πάρκο στην περιοχή της Κόσιης. 

Προειδοποιήσεις από την Κομισιόν

-Η Κύπρος φαίνεται ότι δεν κατάφερε να προστατεύσει τις περιοχές Natura 2000;

Έχουμε 63 λόγους να γιορτάζουμε, 63 λόγους να υπάρχουμε ως BirdLife, 63 λόγους να διεκδικούμε. Από τον Ακάμα μέχρι το Κάβο Γκρέκο, οι 63 περιοχές Natura 2000 της Κύπρου είναι από τις πιο όμορφες και ευαίσθητες του νησιού μας. Μαζί με τις υπόλοιπες 27,800+ περιοχές στην Ευρώπη, αποτελούν το μεγαλύτερο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών στον κόσμο.  

Αλλά όντως, αν και σχεδόν το 29% της έκτασης κάτω από τον αποτελεσματικό έλεγχο της Κυπριακής Δημοκρατίας βρίσκεται υπό τη νομική προστασία του δικτύου Natura 2000, η απώλεια και η υποβάθμιση πολύτιμων βιότοπων αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες απειλές για τα πουλιά στο νησί μας. Σε τέτοιο βαθμό, που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάλεσε την Κύπρο να διορθώσει αυτήν της την αποτυχία και να προστατεύσει αποτελεσματικά τις περιοχές Natura 2000. Συγκεκριμένα, τον Δεκέμβριο του 2019 η Επιτροπή απέστειλε στην Κύπρο Προειδοποιητική επιστολή λόγω του ότι η Κύπρος από την ημερομηνία ένταξης της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και κατά τρόπο συστηματικό, δεν έχει εξασφαλίσει κατάλληλη εκτίμηση των επιπτώσεων σχεδίων ή έργων στις περιοχές Natura 2000 και αδειοδοτεί σχέδια ή έργα χωρίς να βεβαιώνεται ότι δεν θα επηρεαστούν αρνητικά οι περιοχές αυτές. 

Η Κύπρος καλείται να συμμορφωθεί με την Οδηγία για τους Οικοτόπους που διέπει τις περιοχές Natura 2000, διαφορετικά η Επιτροπή μπορεί να αποφασίσει να αποστείλει στην Κύπρο Αιτιολογημένη Γνώμη, φέρνοντάς τη δηλαδή ένα βήμα πιο κοντά στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Δυστυχώς, η Κύπρος δεν έχει ούτε και ένα παράδειγμα ουσιαστικής διαχείρισης και προστασίας περιοχής Natura 2000, με τη συντονισμένη εμπλοκή όλων των αρμόδιων τμημάτων και φορέων, εκτός από τη Λίμνης Ορόκλινης και σε κάποιο βαθμό τα εθνικά δασικά πάρκα.

«Καταστροφικά» έργα δημοσίου συμφέροντος

-Χαρακτηρίσατε καταστροφικά για το περιβάλλον τρία έργα, (τη μαρίνα στην Αγία Νάπα, τον αυτοκινητόδρομο Πάφου – Πόλις και τον αυτοκινητόδρομο Αστρομερίτη – Ευρύχου) γιατί;

Ο λόγος που χαρακτηρίσαμε τα τρία αυτά έργα συλλογικά ως καταστροφικά είναι διότι, εκτός της μεγάλης κλίμακας που τα χαρακτηρίζει, τα συνδέουν κάποια σημαντικά κοινά. Και τα τρία προγραμματίζονται εντός περιοχών Natura 2000 που έχουν χαρακτηριστεί για τη σημαντικότητα τους για τα πουλιά: την περιοχή Αγίας Θέκλας-Λιοπέτρι, την Κοιλάδα Έζουσας και την περιοχή Ατσά-Αγίου Θεοδώρου, αντίστοιχα. Η Περιβαλλοντική Αρχή συμπέρανε, μέσω της διαδικασίας ΕΟιΑ, και για τα τρία αυτά έργα ότι θα έχουν αρνητικές επιπτώσεις στις περιοχές Natura 2000. Στη συνέχεια όμως προωθήθηκαν από το Υπουργικό Συμβούλιο ως έργα «Υπέρτερου Δημοσίου Συμφέροντος». Ένα επιπρόσθετο κοινό τους είναι ότι δεν εξετάστηκαν επαρκώς οι εναλλακτικές λύσεις όπως απαιτείται από την Οδηγία για τους Οικοτόπους ως απαραίτητο βήμα πριν την κήρυξη τους ως Δημοσίου Συμφέροντος. 

Φαίνεται ότι ούτε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει πειστεί για το πώς η Κύπρος έκρινε τα δύο πρώτα έργα (που είναι και παλαιότερα) ως Δημοσίου Συμφέροντος. Είναι απαραίτητο το Δημόσιο Συμφέρον που επικαλείται το Κράτος Μέλος να αντισταθμίζεται σε μια ζυγαριά σε σχέση με τον επηρεασμό προς την περιοχή Natura 2000, και αυτό να αιτιολογείται επαρκώς. Κάτι που δεν έχει γίνει σε καμία από τις τρεις αυτές περιπτώσεις. Είναι σημαντικό να προωθούνται έργα, τόσο για τη στήριξη των αγροτικών και ορεινών περιοχών όσο και για την εξασφάλιση της δημόσιας υγείας και ασφάλειας. Το τι δεν είναι προφανές, είναι ότι οι «λύσεις» που το Κράτος προσφέρει, με τα μεγαλεπήβολα «αναπτυξιακά» έργα εις βάρος του συγκριτικού πλεονεκτήματος των κοινοτήτων της υπαίθρου που δεν είναι άλλο από το φυσικό τοπίο, δεν αποτελούν μακροπρόθεσμες λύσεις στα προβλήματα της αστυφιλίας, της εγκατάλειψης της υπαίθρου και της ανεργίας. 

Και ας μην ξεχνάμε το ότι η σωστή προστασία των πιο πλούσιων φυσικών μας περιοχών είναι σίγουρα προς το δημόσιο συμφέρον! Η προστασία και σωστή διαχείριση περιοχών είναι μια εξαιρετική και βιώσιμη μορφή «ανάπτυξης» για ένα κράτος και μια κοινωνία. 

Πολιτικές σε σύγκρουση με προστασία περιοχών

-Ποιες θεωρεί το BirdLife Cyprus ότι θα πρέπει να είναι οι προτεραιότητες του Κράτους για την προστασία των περιοχών Natura 2000;

Αυτή τη στιγμή, για όλες τις περιοχές Natura 2000 που καθορίστηκαν για τη σημασία τους για τα πουλιά, υπάρχουν Διαχειριστικά Σχέδια που ολοκληρώθηκαν το 2016, τα οποία όμως δεν έχουν νομική ισχύ. Απαιτείται η άμεση έκδοση νομικά δεσμευτικών Διαταγμάτων Διαχείρισης για όλες τις περιοχές Natura 2000, διαφορετικά δεν μπορούν να τύχουν διαχείρισης σε σχέση με τις οικολογικές τους απαιτήσεις. Είναι επίσης απαραίτητο να καθοριστούν περιοχές Natura 2000 για τα πουλιά στη θάλασσα, κάτι που επεσήμανε και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προς την Κύπρο. Ένα άλλο κρίσιμο ζήτημα είναι η έλλειψη επαρκούς επιτήρησης, που συνδέεται με την υποβάθμιση των περιοχών Natura 2000 και την ενόχληση των ειδών. 

Η ρύθμιση που ισχύει αυτή τη στιγμή, με τα διάφορα αρμόδια τμήματα να έχουν διαφορετικές αρμοδιότητες, χωρίς μια σαφώς καθορισμένη διαχειριστική αρχή για τις περιοχές Natura 2000 με αρμοδιότητες τακτής επιτήρησης και δικαιοδοσία για άμεση επέμβαση σε περιπτώσεις παρανομιών, έχει επανειλημμένα αποδειχτεί ως αναποτελεσματική. 

Τέλος, διάφορες πολιτικές του Κράτους έρχονται σε σύγκρουση με την ανάγκη προστασίας των περιοχών αυτών και ασκούν πίεση στα πλαίσια εξέτασης έργων. Σε αυτές περιλαμβάνονται η πολιτική για τα γήπεδα γκολφ, η πολιτική για τη μεμονωμένη κατοικία, η πολιτική για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και άλλες. Αυτές οι πολιτικές πρέπει να επαναεξεταστούν και να αξιολογηθούν σε στρατηγικό επίπεδο με γνώμονα την προστασία των περιοχών Natura 2000. 

-Ποιο είναι το όραμα του BirdLife Cyprus για τις προστατευόμενες περιοχές και την ύπαιθρο γενικότερα;

Η Κύπρος διαθέτει πολύ ισχυρά εργαλεία στην εργαλειοθήκη της. Στην Κύπρο απαντώνται είδη που μπορεί κανείς να βρει μόνο στο νησί μας και πουθενά αλλού στον κόσμο. Διαθέτει ένα ισχυρό νομικό πλαίσιο (το οποίο όμως μένει συχνά στη θεωρία) για την προστασία των σημαντικών φυσικών περιοχών και ένα σχετικά πλήρες δίκτυο Natura 2000. Στην Κυπριακή ύπαιθρο, και κυρίως στα ορεινά, υπάρχει ακόμα το στοιχείο της μωσαϊκότητας και της χαμηλής έντασης παραδοσιακής γεωργίας που ευνοεί τη βιοποικιλότητα και την αειφορία στην παραγωγή, που άλλες χώρες στην Ευρώπη χρειάζεται να δαπανήσουν τεράστια ποσά για να επαναφέρουν.

Το τι καλούμαστε να κάνουμε είναι να τα διατηρήσουμε όλα αυτά, και όπου χρειάζεται να τα αποκαταστήσουμε. Είναι εξάλλου και το δυνατότερο και το οικονομικότερο κλειδί που έχουμε για να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή, η διατήρηση βιοτόπων δηλαδή, που είναι και ταμιευτήρες άνθρακα. 

Υπάρχει μια μεγάλη ανάγκη για ευαισθητοποίηση του κοινού για να αποδειχθούν έμπρακτα στον κόσμο τα οφέλη της διατήρησης της βιοποικιλότητας. Αλλά πρώτα απ’ όλα, πρέπει το Κράτος να αντιληφθεί ότι η οικονομία και η ευημερία μας εξαρτώνται από τη φύση και είναι αλληλένδετα με αυτή, και για να διορθώσουμε τα λάθη του παρελθόντος και του παρόντος χρειάζεται πλήρης αλλαγή πλεύσης του μοντέλου ανάπτυξης της χώρας μας, που ως έχει αντιστρατεύεται της προστασίας της φύσης και της αειφορικής διαχείρισης της υπαίθρου μας.