Έρευνα: Χαμηλό το επίπεδο βασικών χρηματοοικονομικών γνώσεων

Το επίπεδο χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού, δηλαδή των γνώσεων σε βασικά χρηματοοικονομικά θέματα, στην Κύπρο εμφανίζεται χαμηλό, σύμφωνα με τα αποτελέσματα έρευνας της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου για το επίπεδο του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού στην Κύπρο.

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την έρευνα το επίπεδο χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στην Κύπρο εμφανίζεται χαμηλό σε σύγκριση με τις χώρες που περιλαμβάνονται στο δείγμα του ΟΟΣΑ και ανήκουν στον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο.

Παράλληλα, τα αποτελέσματα αναδεικνύουν τα χαμηλά επίπεδα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού σε συγκεκριμένες υποομάδες του πληθυσμού.

Σύμφωνα με την έρευνα, οι νέοι (ηλικίες 18-29) έχουν χαμηλότερη βαθμολογία χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού σε σχέση με τον συνολικό πληθυσμό. Η χαμηλότερη επίδοση των νέων  καταγράφεται σε όλες τις διαστάσεις του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού (γνώση, συμπεριφορά και νοοτροπία).

Όσον αφορά τη χρηματοοικονομική συμπεριφορά, μόνο το 20% των νέων συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων στο νοικοκυριό τους. Επίσης, τέσσερις στους δέκα Κύπριους πολίτες δεν έχουν κάποιο προϋπολογισμό για τα έξοδά τους.

Στις ερωτήσεις που καλύπτουν σημαντικές έννοιες της χρηματοοικονομικής γνώσης, το ποσοστό γυναικών που απάντησε ορθά είναι χαμηλότερο από αυτό των ανδρών.

Παράλληλα, όμως, μέσα από τα αποτελέσματα της μελέτης της Κεντρικής Τράπεζας, υπάρχει η ένδειξη ότι οι γυναίκες αναγνωρίζουν αυτή την έλλειψη γνώσης για χρηματοοικονομικά θέματα.

«Αυτό ακριβώς το αποτέλεσμα καθιστά τις γυναίκες καλύτερους αποδέχτες πληροφόρησης από επιμορφωτικά προγράμματα. Αυτό συνάδει και με διεθνείς μελέτες, οι οποίες δείχνουν ότι προγράμματα χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης φαίνεται να είναι ιδιαίτερα επιτυχημένα στον γυναικείο πληθυσμό», αναφέρεται.

Ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός φαίνεται επίσης να συσχετίζεται άμεσα με το επίπεδο μόρφωσης.

Όσο υψηλότερο είναι το ακαδημαϊκό επίπεδο μόρφωσης των πολιτών, τόσο υψηλότερη είναι η συνολική βαθμολογία τους σε θέματα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού. 

Παράλληλα, υπάρχει επίσης συσχετισμός με το είδος της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που έτυχαν οι πολίτες. Εκείνοι που έτυχαν εκπαίδευσης είτε σε οικονομικά είτε σε επιστήμες, τείνουν να έχουν καλύτερη βαθμολογία σε θέματα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού σε σύγκριση με τα άτομα που έλαβαν εκπαίδευση σε άλλους κλάδους.

Υπάρχει θετική συσχέτιση μεταξύ χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού και εισοδήματος των νοικοκυριών. Όσο υψηλότερο είναι το εισόδημα του νοικοκυριού, τόσο υψηλότερη είναι η συνολική βαθμολογία.

Στον γενικό πληθυσμό, οι απαντήσεις σε σχέση με τη διαφοροποίηση χαρτοφυλακίου (portfolio diversification) ήταν απογοητευτικές.

Αυτό παραπέμπει στις κρίσεις που πέρασε η κυπριακή οικονομία το 2000 (χρηματιστηριακή κρίση) και το 2012-2013 (χρηματοοικονομική κρίση), όπου διαφάνηκε ότι, μεταξύ άλλων, η έλλειψη διαφοροποίησης στα χαρτοφυλάκια είχε ως αποτέλεσμα οι επενδυτές/καταθέτες να υποστούν σοβαρές ζημιές.

Ένα άλλο θέμα στο οποίο φαίνεται να υστερούν οι Κύπριοι είναι η κατανόηση της έννοιας του ανατοκισμού του επιτοκίου, κάτι που μπορεί να συνδεθεί με τα υψηλά επίπεδα χρέους τα οποία χαρακτηρίζουν τα κυπριακά νοικοκυριά αλλά και το μεγάλο ποσοστό μη  εξυπηρετούμενων δανείων στην κυπριακή οικονομία.

 «Τα αποτελέσματα της Έρευνας επιβεβαιώνουν το πρόβλημα του χαμηλού χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στην Κύπρο.  Κυρίως, όμως, δίνουν μία ένδειξη σε σχέση με τις διάφορες παραμέτρους του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού αλλά και τις χρηματοοικονομικές έννοιες στις οποίες υστερούν περισσότερο οι Κύπριοι», τονίζεται.

Τα αποτελέσματα δίνουν, επίσης μια σημαντική ένδειξη σε σχέση με τις ομάδες του πληθυσμού στις οποίες θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα για την προώθηση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού, όπως οι νέοι, οι γυναίκες, άτομα με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης αλλά και άτομα που βρίσκονται σε χαμηλά εισοδηματικά στρώματα.

Σε συνεδρία της Επιτροπής Παιδείας και Πολιτισμού της Βουλής περί τα τέλη του 2020, συζητήθηκε το θέμα για θέσπιση Εθνικής Στρατηγικής με στόχο την προώθηση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στην Κύπρο.

Στη βάση της συζήτησης συστάθηκε μια Ad-Hoc Επιτροπή, η οποία απαρτίζεται από μέλη που προέρχονται από την Κεντρική Τράπεζα (, η οποία έχει συντονιστικό ρόλο, το Υπουργείο Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας, το Υπουργείο Οικονομικών, την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς Κύπρου, το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου και το Πανεπιστήμιο Κύπρου.

Η εν λόγω Επιτροπή έχει ήδη ξεκινήσει τις εργασίες της, και σκοπό έχει να διαμορφώσει και να προτείνει συγκεκριμένη Εθνική Στρατηγική για την προώθηση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού και χρηματοοικονομικής παιδείας στην Κύπρο.

Ως βάση για τη διαμόρφωση μιας στοχευμένης εθνικής στρατηγικής αποτελεί η δειγματοληπτική έρευνα της ΚΤ, που διεκπεραιώθηκε με παγκύπρια αντιπροσωπευτική κάλυψη όλων των ομάδων του πληθυσμού, με τελικό δείγμα 1000 ατόμων στο ηλικιακό εύρος 18-79.

Το ερωτηματολόγιο της έρευνας της ΚΤΚ ετοιμάστηκε σε συνεργασία με τους ακαδημαϊκούς Δρ. Παναγιώτη Ανδρέου και Δρ. Dennis Philip από το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου (ΤΕΠΑΚ) και το Durham University, αντίστοιχα, οι οποίοι έχουν εξειδικευμένες γνώσεις και μακροχρόνια εμπειρία στο θέμα αυτό.

Το ερωτηματολόγιο περιείχε μεγάλο αριθμό ερωτήσεων, οι οποίες στόχευαν στην αντιπροσωπευτική επιμέτρηση των χρηματοοικονομικών γνώσεων των συμμετεχόντων. Η έρευνα διενεργήθηκε σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), ώστε τα αποτελέσματα να είναι συγκρίσιμα με εκείνα άλλων χωρών για να μπορούν να χρησιμοποιούνται στη διεθνή βιβλιογραφία. Το ερωτηματολόγιο περιείχε 45 ερωτήσεις, οι οποίες περιλάμβαναν δημογραφικά χαρακτηριστικά και ερωτήσεις για τη μέτρηση του επιπέδου του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού σε τρεις διαστάσεις, αυτές της γνώσης, της συμπεριφοράς και της νοοτροπίας.

Τα αποτελέσματα της έρευνας συμβάλλουν στην εις βάθος αξιολόγηση του επιπέδου χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού σε επίπεδο γενικού πληθυσμού, ενώ παράλληλα δίνουν μια σημαντική ένδειξη σε ποιες ομάδες του πληθυσμού θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα μέσω μίας δομημένης και στοχευμένης πολιτικής.

Η παρουσίαση των αποτελεσμάτων της προαναφερθείσας έρευνας της ΚΤΚ και του προγραμματισμένου έργου της Ad Hoc Επιτροπής έγινε στις 15 Απριλίου 2021 σε διαδικτυακό σεμινάριο ανοικτό προς το κοινό, το οποίο διοργάνωσε η ΚΤΚ.