Μελλοντικές οικονομικές προκλήσεις
Μεταξύ Αυγούστου 2009 και 2013 ήμουν στην Κύπρο και είχα γράψει το πρώτο άρθρο μου για την κυπριακή οικονομία τον Ιανουάριο του 2011. Ο τίτλος ήταν: «Μεσογειακές Ανισορροπίες: Υπάρχει Λύση;» και ουσιαστικά η ερώτηση είχε να κάνει με δύο προκλήσεις, μια μακροπρόθεσμη και μια βραχυπρόθεσμη. Η μακροπρόθεσμη πρόκληση/ερώτηση ήταν πως μπορεί να γίνει η κυπριακή οικονομία περισσότερο ανταγωνιστική. Η βραχυπρόθεσμη ήταν, ουσιαστικά, πως πιθανώς θα μπορούσε να αποφύγει η κυπριακή οικονομία τα επερχόμενα προβλήματα δεδομένης της χαμηλής ανταγωνιστικότητας και της χειροτέρευσης της ευρωπαϊκής οικονομικής κρίσης.
Δυστυχώς, νοιώθω ότι θα πρέπει να αρχίσω να ξαναγράφω επειδή οι δύο προκλήσεις παραμένουν, έστω και αν υπήρχαν ευκαιρίες από τότε μέχρι σήμερα να βελτιωθεί η ικανότητα της Κύπρου να αντιμετωπίσει διάφορες οικονομικές προκλήσεις. Θα πρέπει να πω ότι τέτοιες συχνές παθογένειες ταχείας ανάπτυξης και δριμύτατων κρίσεων, (αγγλιστί, “boom and bust”), δεν είναι χαρακτηριστικό μόνο της Κύπρου αλλά και πολλών άλλων μικρών ανοικτών οικονομιών σε παρόμοιο επίπεδο ανάπτυξης. Θα προσπαθώ να γράφω ένα άρθρο τον μήνα για να αναδεικνύω αυτές τις αδυναμίες με μερικές εισηγήσεις από τις εμπειρίες άλλων χωρών αλλά και της διεθνούς βιβλιογραφίας. Μένοντας πλέον μόνιμα στο εξωτερικό μπορώ να βλέπω τα πράγματα διαφορετικά από μακρυά αλλά και να συνδέω εξωτερικά οικονομικά γεγονότα με τις εξελίξεις στην Κύπρο.
Ένα σημαντικό διαχρονικό θέμα για την κυπριακή οικονομία είναι πως μπορεί να έλθει μεγαλύτερη οικονομική σταθερότητα. Αυτό είναι ένα από τα ερωτήματα που θα προσπαθήσω να απαντήσω μελλοντικά. Προς το παρόν, καλό θα ήταν να συγκεντωθούμε στις οικονομικές προκλήσεις που συνεχίζει να αντιμετωπίζει η χώρα, με μεγαλύτερη την εισαγόμενη κρίση, δεδομένου του πως εξελίσσονται τα γεγονότα διεθνώς, και δεδομένης της χαμηλής ικανότητας του κράτους να αντεπεξέλθει όταν αυτή η κρίση κτυπήσει την πόρτα.
Ποιές είναι οι εισαγόμενες οικονομικές προκλήσεις; Η μεγαλύτερη είναι η οικονομική κρίση από γεωπολιτικά γεγονότα. Το Brexit φαίνεται πλέον να διαγράφεται απότομο και περίπλοκο, η Γερμανία φαίνεται να μπαίνει σε οικονομική κρίση από την πρώτη φορά ουσιαστικά που έχει έρθει το ευρώ, οι εμπορικοί πόλεμοι μεταξύ Κίνας και Αμερικής συνεχίζονται, και έχουμε επερχόμενη αλλαγή σε δύο σημαντικές Κεντρικές Τράπεζες, της Αγγλίας και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Οι περισσότεροι οικονομολόγοι βλέπουν πλέον ύφεση σε Αγγλία και Γερμανία, και μάλλον σε Αμερική, εξελίξεις που αναπόφευκτα θα επηρεάσουν την Κύπρο.
Η ερώτηση τότε είναι τι μπορεί να κάνει η κυπριακή κυβέρνηση για να περιορίσει τους κινδύνους. Σίγουρα δεν πρέπει να αυξήσει τον εταιρικό φόρο, κάτι που μου έκανε αρνητική εντύπωση σαν ιδέα όταν την άκουσα Αυγουστιάτικα στην Κύπρο. Η πρόκληση για το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης είναι ότι τα εσωτερικά προβλήματα ακόμη δεν έχουν επιλυθεί και παρά τη μείωση της ανεργίας είναι δύσκολο να εξηγήσει κανείς από που γίνεται η οικονομία περισσότερο ανταγωνιστική και περισσότερο σταθερή.
Θα ήταν λύση για παράδειγμα αν στους πύργους που κτίζονται υπήρχαν εταιρείες παραγωγής ιδεών και προϊόντων που εξάγονταν στον υπόλοιπο κόσμο (μερικές εξαιρέσεις υπάρχουν). Θα ήταν λύση αν αναπτύσσονταν και τα δημόσια πανεπιστήμια για προσέλκυση ξενόγλωσσων φοιτητών με δίδακτρα. Θα ήταν λύση αν τα ιδιωτικά πανεπιστήμια και ο ιδιωτικός τομέας γενικότερα επένδυε περισσότερο στην έρευνα. Θα ήταν λύση αν τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια αντιμετωπίζονταν με μεγαλύτερη βιασύνη και με μεγαλύτερο σεβασμό στην αξία ανάλυσης δεδομένων. Θα ήταν λύση αν είχε μειωθεί το κυβερνητικό χρέος σε σημείο που θα μπορούσε να υπάρχει δημοσιονομικός χώρος να αντιμετωπιστούν αρνητικές εξελίξεις. Θα ήταν λύση αν υπήρχε περισσότερη συζήτηση για το χρονίζον θέμα του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού. Θα ήταν λύση αν δεν βασανίζονταν οι πολίτες σε διάφορες κυβερνητικές υπηρεσίες για απλές συναλλαγές όπως η έκδοση διαβατηρίων ή τίτλων ιδιοκτησίας. Θα ήταν λύση αν η απονομή δικαιοσύνης δεν ήταν τόσο αργή που την καθιστούσε μέρος των γενικότερων οικονομικών προβλημάτων. Δυστυχώς δεν βλέπω τέτοιες λύσεις, ούτε πολλές τέτοιες συζητήσεις. Θα μου πείτε ότι επαναλαμβάνω πράγματα από το παρελθόν, αλλά ίσως με την επανάληψη κάτι να μείνει, και κάτι, τελικά, να αλλάξει.
Ο Αλέξανδρος Μιχαηλίδης είναι καθηγητής χρηματοοικονομικών στο Imperial College Business School.