You are here

Η κρίση ως κρίσιμο ιδεολογικό σταυροδρόμι

06/04/2020

Η κρίση αυτή αποτελεί ένα κρίσιμο σταυροδρόμι («critical juncture») όσον αφορά την πολιτική ιδεολογία που πιθανώς να επικρατήσει την επόμενη ημέρα, με ορατό το ενδεχόμενο της μετατόπισης από το νεοφιλελεύθερο οικονομικό μοντέλο σε ένα εναλλακτικό μοντέλο, μέσα από το οποίο θα αναδεικνύεται και θα υποστηρίζεται πέραν πάσης αμφιβολίας ο ρόλος του κράτους σε κοινωνικά και οικονομικά ζητήματα.

Το κράτος καλείται σήμερα να αναλάβει έναν καταλυτικό ρόλο, τόσο στην αντιμετώπιση της πανδημίας (στις πλείστες περιπτώσεις με αποδυναμωμένα εθνικά συστήματα υγείας), όσο και στη διάσωση της οικονομίας με πρωτοφανή μέτρα στήριξης. Αυτή η αναγκαία και επιτακτική παρέμβαση είναι η δεύτερη κατά σειρά των τελευταίων ετών (αλλά η πρώτη τέτοιας έκτασης στη σύγχρονη ιστορία) αν αναλογιστεί κανείς τη διαχείριση της καταστροφής που προκάλεσαν συγκεκριμένα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα με την κρίση που ξεκίνησε το 2008 στην Αμερική. Τότε, χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί μεγαθήρια επιβίωσαν χάρη σε κρατικές χορηγίες, με τα λεφτά του φορολογούμενου να χρησιμοποιούνται για να καλυφθούν οι ζημιές ιδιωτικών εταιρειών για το «γενικότερο καλό», αφού αυτές κρίθηκαν ως «too big to fail» για την υπόλοιπη οικονομία. Οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν και βασίζονταν ουσιαστικά στη λογική της «κοινωνικοποίησης των ζημιών και ιδιωτικοποίησης των κερδών» ήταν φαινομενικά μονόδρομος τη δεδομένη στιγμή και επέφεραν μία ουσιαστική αμφισβήτηση της ικανότητας της αγοράς να αυτορυθμίζεται με τη λιγότερο δυνατή κρατική παρέμβαση. Ως επακόλουθο, ενδυναμώθηκαν τάσεις εντός της κοινωνίας που έβλεπαν με κριτική διάθεση τη ρητορική του νεοφιλελεύθερου μοντέλου, το οποίο προστάζει ουσιαστικά την πλήρη οπισθοχώρηση και αποδυνάμωση του κράτους και το οποίο είχε επικρατήσει σταδιακά σε παγκόσμιο επίπεδο από τη δεκαετία του 80’ ως η επικρατούσα οικονομική φιλοσοφία.

Σήμερα, οι κρατικοί θεσμοί φαίνεται ότι θα είναι και πάλι αυτοί που θα προσφέρουν το αντίδοτο στην κρίση. Οι προσπάθειες όλων των κυβερνήσεων για αναχαίτιση της πανδημίας στηρίζονται πρωτίστως στα εθνικά συστήματα υγείας και το κρατικό ιατρικό και παραϊατρικό προσωπικό καλείται να υπερβάλλει εαυτόν στη μάχη που δίνει, αφού επί χρόνια η δημόσια υγεία αφέθηκε να υπολειτουργεί. Επιπλέον, μπροστά στο ορατό ενδεχόμενο μιας σκληρής ύφεσης, η οικονομία έχει ανάγκη από άμεση κρατική παρέμβαση/στήριξη που θα επιτρέψει στους οικονομικούς δρώντες να επιβιώσουν μέχρι να δοθεί μια λύση στην υγειονομική απειλή και να επαναδραστηριοποιηθούν μελλοντικά.

Μπροστά σε αυτές τις εξελίξεις, είναι αναμενόμενο να υπάρξουν και οι ανάλογες μετατοπίσεις στη ρητορική και τις θέσεις των κομμάτων. Δεξιά κόμματα με φιλελεύθερες οικονομικές αντιλήψεις ήδη επανακαθορίζουν παραδοσιακές θέσεις τους και έχουν αρχίσει να υπερασπίζονται και να ευλογούν τη δημόσια υγεία, αλλά και να θεωρούν τον κρατικό παρεμβατισμό στην οικονομία απαραίτητο για να αποφευχθούν τα χειρότερα, μιλώντας για δημοσιονομική αλλά και χρηματοπιστωτική χαλάρωση. Το πόσο αυθεντική και ειλικρινής είναι αυτή η μετατόπιση ή αν είναι απλά μια ευκαιριακή υποκριτική μετάλλαξη, μόνο ο χρόνος θα το δείξει. Το σίγουρο είναι ότι και οι ψηφοφόροι αυτών των κομμάτων φαίνονται έτοιμοι να αποδεχτούν ή και αναμένουν ακόμα αυτή τη διαφορετική ρητορική γι’ αυτό είναι και πιθανόν να δούμε λαϊκίστικές προσεγγίσεις να υιοθετούνται από τα εν λόγω κόμματα, αντίθετες με αυτά που πρέσβευαν επί δεκαετίες. Από την άλλη, κεντροαριστερά/σοσιαλδημοκρατικά κόμματα φαίνεται να δικαιώνονται για τις παραδοσιακές θέσεις τους που έθεταν όρια στην οπισθοχώρηση και αποδυνάμωση του κράτους. Η μεγάλη πρόκληση έγκειται, όμως, στο να αποδείξουν ότι ο κρατικός μηχανισμός δεν είναι συνώνυμο της διαφθοράς, της αναποτελεσματικότητας, της εκνευριστικής γραφειοκρατίας και των πελατειακών σχέσεων, όπως θέλουν να το παρουσιάζουν οι πολέμιοί τους, αλλά ότι το κράτος έχει βασικό ρόλο να παίξει στη σωστή και εύρυθμη λειτουργία της οικονομίας και την παροχή/εξασφάλιση βασικών κοινωνικών αγαθών, όπως η υγεία και η παιδεία, για όλους τους πολίτες. Αν δεν μπορούν να το κάνουν αυτό από τη θέση του οδηγού, αφού είναι στην αντιπολίτευση, οφείλουν να υιοθετήσουν μια εποικοδομητική κριτική στάση αναγνωρίζοντας τα όρια και τις παγίδες που υπάρχουν στον ανεξέλεγκτο κρατικισμό.

Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι όσοι βρίσκονται σε θέσεις εξουσίας (κυβερνητικές ή κρατικές) πρέπει να φανούν αντάξιοι του βάρους που καλούνται να αναλάβουν, χωρίς να γίνεται οποιαδήποτε κατάχρηση εξουσίας ή άλλου είδους εκμετάλλευση. Ο κρατικός μηχανισμός και η κάθε κυβέρνηση που τον διαχειρίζεται σήμερα δεν έχουν περιθώρια λάθους και μόλις τελειώσει η κρίση θα πρέπει να γίνει μια εις βάθος συζήτηση για τον πραγματικό ρόλο που οφείλει να έχει το κράτος στην οικονομία και την κοινωνία. Η λογική λέει ότι θα γίνει μια μετατόπιση από προηγούμενες απόλυτες και ισοπεδωτικές θέσεις σε μια θεώρηση ενός αναβαθμισμένου και - απαραιτήτως - εκμοντερνισμένου κράτους που δεν θα περιορίζεται απαραιτήτως σε ένα ρυθμιστικό ρόλο.

Άδωνης Πηγασίου (PhD) – Ακαδημαϊκός Διευθυντής EIMF