You are here

Ο ρόλος των ξένων κεφαλαίων στην Κυπριακή Οικονομία

27/02/2013
Η μεγάλη ροή ξένων κεφαλαίων είναι σημαντικό συστατικό της ραγδαίας οικονομικής ανάπτυξης που είχαμε όλα αυτά τα χρόνια.  Είναι επίσης βασικό αίτιο της κρίσης χρέους και ανταγωνιστικότητας που αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή η Κυπριακή Οικονομία.

Η μεγάλη ροή ξένων κεφαλαίων προς την Κύπρο δημιούργησε ιστορικά μεγάλη ρευστότητα στις τράπεζες και αποτελεί μέρος της εξήγησης για το εξαιρετικά υψηλό ιδιωτικό χρέος ως ποσοστό του εισοδήματος μας που μας κατατάσσει πρώτους στον κόσμο.  Με δεδομένο αριθμό καλών δυνητικών επενδύσεων σε μια μικρή οικονομία όπως η Κύπρος, η τέραστια (σε σχέση με το μέγεθος της οικονομίας) ροή κεφάλαιων, δημιούργησε συνθήκες που συνάδουν με τον υπέρμετρο δανεισμό για οικιστικούς, κτηματικούς και καταναλωτικούς σκοπούς, με βιαστική επέκταση των τραπεζών εντός και εκτός Κύπρου, ακόμα και με την τεράστια συγκέντρωση σε Ελληνικά ομόλογα.

Η μεγάλη ροή ξένων κεφαλαίων επηρέασε επίσης άμεσα ή έμμεσα (μέσω της συνεπακόλουθης αύξησης των δανείων) τη ζήτηση και έτσι τις τιμές των ακινήτων που αυξήθηκαν σε τρομακτικά επίπεδα.  Τα έσοδα του κράτους από τις αγοραπωλησίες ακινήτων ήταν από τη φύση τους προσωρινά αλλά χρησιμοποιήθηκαναπό το κράτος, μαζί μέ άλλα προκυκλικά δημοσιονομικά έσοδα, για τη δημιουργία μόνιμων εξόδων π.χ. συστηματικές αυξήσεις μισθών και άλλων ωφελημάτων για τους δημόσιους υπαλλήλους.  Αυτό το φαινόμενο συνείσφερε σταδιακά στη δημιουργία δημοσιονομικής τρύπας και αποτελεί μέρος της εξήγησης για την κρίση δημόσιου χρέους στην Κύπρο, πέραν των κακών δημοσιονομικών χειρισμών της τελευταίας πενταετίας.

Αυτές οι υπέρμετρες αυξήσεις των μισθών και των ωφελημάτων στο Δημόσιο αλλά και στον Τραπεζικό τομέα, μαζί με την αύξηση της κατανάλωσης, δημιούργησαν αυξητικές πίεσεις στους μισθούς στην υπόλοιπη οικονομία πολύ πέραν της αύξησης στην παραγωγικότητα.  Είναι αξιοσημείωτο ότι κατά την περίοδο 1999-2007, η Κύπρος είχε το μεγαλύτερο χάσμα μεταξύ του ρυθμού αύξησης πραγματικών μισθών και του ρυθμού αύξησης παραγωγικότητας της εργασίας, ανάμεσα στις αναπτυγμένες χώρες (Πίνακας 11, ILO Global Wage Report 2012).  Η χαμηλή ανταγωνιστικότητα της Κυπριακής οικονομίας σχετίζεται λοιπόν και με την τεράστια ροή ξένων κεφαλαίων προς την Κύπρο.  Είναι μάλιστα δύσκολο να μην αναγνωρίσει κάποιος αναλυτής συστατικά που θυμίζουν την κατάρα των φυσικών πόρων, όπου δυνητικά παραγωγικοί τομείς της οικονομίας μαραίνονται (ή δεν φυτρώνουν ποτέ) λόγω της ύπαρξης ενός υπερτροφικού τομέα με υπερκέρδη (economicrents) που δεν συνάδουν με την ένταση της προσπάθειας ή το επίπεδο παραγωγικότητας στον τομέα αλλά οφείλονται σε τυχαίους ή προσωρινούς παράγοντες.

Προς τι η πιο πάνω ανάλυση ενός μηχανισμού που πιθανότατα δημιούργησε τις συνθήκες για την κρίση που αντιμετωπίζουμε; Η κατανόηση του τι μας συνέβηκε είναι χρήσιμη αυτή τη στιγμή ως τροφή για σκέψη που θα μας καθοδηγήσει σωστά.  Τα συμπεράσματα που βγαίνουν από την ανάλυση των προηγούμενων παραγράφων δεν είναι όμως πάντα τα αναμενόμενα.

Π.χ., αν η τεράστια ροή ξένων κεφαλαίων έχει όντως συμβάλει σημαντικά στη δημιουργιά της κρίσης που αντιμετωπίζουμε, και με δεδομένο ότι η οικονομική παρατήρηση και ανάλυση δείχνουν πως μεγάλη ροή κεφάλαιων και υπερδανεισμός είναι ιστορικά βασικές εξηγήσεις για τη δημιουργία χρηματοπιστωτικών κρίσεων, τότε θα ήταν λύση το να κλείσουμε απλά τη στρόφιγγα αυτής της ροής σήμερα; Η φορολόγηση της ροής ξένων κεφαλαίων σε περίοδο κρίσης δεν αποτελεί λύση.  Αντίθετα, μια αντικυκλική δημοσιονομική πολιτική με επιδότηση αυτών των ροών σε περιόδους ύφεσης και φορολόγηση τους σε περιόδους επέκτασης θα αποτελούσε καλή μακροπροληπτική πολιτική σταθεροποίησης της οικονομίας και αποφυγής κρίσεων.  Οι κατάλληλοι θεσμοί μπορεί να υποβοηθήσουν στην άσκηση τέτοιας πολιτικής και μπροστά στις προκυκλικές δημοσιονομικές προκλήσεις που πιθανότατα θα αντιμετωπίσουμε μελλοντικά λόγω φυσικού αερίου.

Με το ίδιο σκεπτικό, αν ο χρηματοοικονομικός τομέας είναι όντως υπερτροφικός τότε είναι λύση η σμίκρυνση του σήμερα; Το βέβαιο είναι πως αν γίνει αυτό απότομα τότε η σημερινή ύφεση θα διαρκέσει πολύ περισσότερο.  Είναι επίσης βέβαιο πως αλλαγές στα κίνητρα εντός του τραπεζικού τομέα, η σωστή και έγκαιρη πληροφόρηση των επενδυτών σε συνθήκες διαφάνειας, βελτίωση σχετικών νόμων, και αναδιάρθρωση του τομέα που να τον κάνει πιο αποδοτικό σε ένα πιο ανταγωνιστικό περιβάλλον, θα βοηθούσαν τον τομέα αλλά και την οικονομία μας να γίνει σταδιακά πιο υγιής.  Η στρατηγική έμφαση σε άλλους παραγωγικούς τομείς της οικονομίας είναι επίσης αναγκαία.  Όλα αυτά, αφού διασώσουμε τον πολύτιμο αυτό τομέα με τρόπο που να ωφελεί το μέσο πολίτη.  Το βάρος της διάσωσης του ευρύτερου χρηματοοικονομικού τομέα και των άμεσα συνδεδεμένων υπηρεσιών, θα πρέπει να κατανεμηθεί με το δικαιότερο δυνατό τρόπο π.χ. να συμπεριλαμβάνει φορολόγηση της προηγούμενης συσσώρευσης πλούτου, και με το μέσο φορολογούμενο πολίτη να έχει ανάλογο μερίδιο στα μελλοντικά κέρδη του ευρύτερου τομεά, π.χ. μέσω μελλοντικής φορολόγησης του τομέα ο οποίος θα πρέπει πρώτα να ανακάμψει και να γίνει πιο αποδοτικός.

Ο κ. Μάριος Ζαχαριάδης είναι αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Κύπρου με ειδικότητα στα Διεθνή Μακροοικονομικά και την Οικονομική Μεγέθυνση και Ανάπτυξη.
9 σχόλια
Επιλήσμων on 27/02/2013
Να συγχαρώ τον κ Ζαχαριάδη, γιά ακόμη ένα άρθρο του, που με απλά - όσο γίνετε - λόγια, μας εξηγεί πως "too much of a good thing is not always desirable or beneficial - in fact it can be harmful".
Μέτρον άριστον, μας έλεγαν οι σοφοί αρχαίοι πρόγονοί μας.
Το βιβλίο του Άγγλου οικονομολόγου E.F.Schumacher "Small Is Beautiful" παρ' όλο που δημοσιεύθηκε πριν 40 χρόνια, και δεν ασχολείται με το συγκεκριμένο μας πρόβλημα, παραμένει σχετικό και είναι ωφέλημο να το διαβάσουν κάποιοι αρμόδιοι!

Το άρθρο εντοπίζει μιάν από τις κύριες αιτίες του προβλήματος και χωρίς αφορισμούς και υστερισμούς το θέτει προς προβληματισμό και κατά την κρίση μου λογικές και εφικτές λύσεις/προτάσεις.
Επίσης πολύ ενδιαφέρουσα, πετυχεμένη αλλά και τολμηρή, η παρομοίωση των συστηματικών αυξήσεων μισθών και ωφελημάτων (χωρίς την πραγματική αντίστοιχη αύξηση στη παραγωγικότητα) γιά τους δημόσιους υπάλληλους ως "δημοσιονομική τρύπα". Εγώ θα έλεγα Μαύρη Τρύπα (Black Hole) με τον όρο της φυσικής επιστήμης που όλοι γνωρίζουμε.
Michael M on 27/02/2013
I do not agree that the cause of the problem you identify is the 'high' foreign inward investments into Cyprus. Many other countries have had higher inward investments than Cyprus, but do not have the probelms we have.

In my opinion the cause of our problems are broadly two, being:-

(1) The immature Government administrations over the years who failed to provide an effiecnt and cost effectve civil administration, and

(2) The recent faulty supervision of the Cenrtal Bank in allowing the exposure of the Cyprus banks to Greek debt, even as late as 2011. Interestingly, the FT wrote of this today.

It has become a common theme to blame 'others' for our own mistakes, and its high time to admit reality, and move on.

Enough of talk, and more action and work.
Αγοραίος on 27/02/2013
Ποια είναι η χώρα που είχε μεγαλύτερες εισροές ξένων κεφαλαίων από μας;
AKmAKM on 27/02/2013
Κύριε Ζαχαριαδη,

Συγχαρητήρια για το άρθρο σας, είναι κατα την άποψη μου το πιο κατατοπιστικό άρθρο εδω και καιρο στο μπλοκ αυτο σχετικά με τις αιτίες τις κρίσεις, έστω και μετεκλογικά γιατι πριν ακούσαμε και διαβάσαμε διάφορα αληθοφανη αλλα ανυπόστατα επιχειρήματα.

Το πιο γελοίο της υπόθεσης ένας απο τους κύριους υπεύθυνους, κατα την άποψη μου, για τη σημερινή κατάσταση είναι και ο νέος υπουργός οικονομικών οπου επι υπουργιας του δημιουργήθηκε η φούσκα των ακινήτων και η κυπριακή οικονομία εχασε την ανταγωνιστικότητα της. Εξάλλου το παραδέχθηκε και ο ίδιος σήμερα (δείτε σχετικό άρθρο στο sigma live).

Κάτι το οποίο δεν αναφέρατε είναι ότι η μεγάλη εισροή ξένων κεφαλαίων σε μια χώρα είναι αναγκαία και όχι ικανή συνθήκη για τη δημιουργία της φούσκας. Η ικανη συνθήκη είναι η πλημμελής εποπτεία που την έχουμε βιώσει στο μεγαλείο της απο το 2007 μέχρι τον Μάιο του 2012.

Δυστυχώς στην Κύπρο ζούμε το minsky moment (απο τον οικονομολόγο minsky) και το κόστος της αποτυχίας το επωμιζονται και πολλοι που δεν φταίνε.

Η μεγαλύτερη δυσκολία της παρούσας κυβέρνησης είναι να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την ανάκαμψη του κλάδου των ακινήτων αλλα θα πρέπει να έρθει αντιμέτωπη με την ισχυρή τάξη (μεγαλοεπιχειρηματίες ανάπτυξης γης, εκκλησια) οπου τα χρέη τους στις τράπεζες είναι αρκετά δις και πιθανώς να μην μπορούν να αποπληρωθούν.

Η ανάλυση σας για προκυκλικη πολιτικη είναι πολυ καλή αλλα πλέον είναι πολυ αργά. Ίσως για την επόμενη άνθηση στην οικονομία.

Συγχαρητήρια και πάλι για το άρθρο σας.
kax on 27/02/2013
Να συγχαρώ με την σειρά μου τον Κον Ζαχαριάδη για το άρθρο του που μας δίνει την ευκαιρία να πούμε και τις δικές μας απόψεις.Τα ξένα χρήματα δεν ήρθαν μόνα τους.Τα οδήγησε εδώ η Κυπριακή πολιτική που από τον καιρό του Προέδρου Βασιλείου έδωσε έμφαση στις υπηρεσίες.Μετά στις ενταξιακές συνομιλίες διαφυλάχτηκε σαν κόρη οφθαλμού ο τομέας των υπηρεσιών θυσιάζοντας την βιομηχανία/γεωργία και αφανίζοντας τις παραγωγικές τάξεις.Βοηθούντος και του καλού κλίματος , του "φιλόξενου" εποπτικού περιβάλλοντος ,της δύναμης που αποκτούσαν σταδιακά οι τραπεζίτες ήρθαμε εδώ που είμαστε σήμερα.

Από την αρχήν όλοι σχεδόν ξεκινούν με την θέση ότι οι τράπεζες και οι υπηρεσίες πρέπει να περάσουν αλώβητες στην κρίση και να υποστούν όλοι οι άλλοι την ζημιά,σε Κύπρο και στο εξωτερικό.Με την θέση αυτή διαφώνησα κάθετσα από την αρχήν και μένω πραγματικά έκπληκτος όταν όλοι οι πολιτικοί από όλους τους χώρους αντί να ευγνωμονούν τους Ευρωπαίους εταίρους που προσπαθούν να μειώσουν το ποσό που θα δανειστεί η Κύπρος (και θα κληθούν να αποπληρώσουν οι πολίτες)βλέπουν συνομωσίες.Οι αριθμοί μιλούν.Τα ποσά που απαιτούνται είναι πολύ μεγάλα.Όλα όσα εισηγείται ο Καθηγητής μπορεί να γίνουν σε μιαν νύκτα ,κατά προτίμηση Σαββάτου,με την μέθοδο που προωθούν οι εταίροι μας.Μετά αρχίζει η ανάπτυξη με έμφαση πλέον σε όλους τους τομείς.

Υ.Γ. Βεβαίως "it takes two to tango".Απότι αντιλαμβάνομαι ήδη η Ουκρανία άρχισε να φορολογεί τις Εταιρείες με 10%,έξτρα από το 10% που πληρώνουν στην Κύπρο.Επομένως οι κίνδυνοι για επηρεασμό του τομέα δεν περιορίζονται στο τι θα κάνουμε η δεν θα κάνουμε εμείς και οι εταίροι μας αλλά και τι θα κάμουν οι χώρες από τις οποίες έρχονται τα ξένα κεφάλαια
VS on 27/02/2013
Unfortunately very few people truly understand the mechanics of the banking system and more specifically how credit (fiat money) is created through fractional reserve lending...

Congratulations to Mr Zachariades for stating what should be obvious to anyone that calls himself an economist....
Andreas on 28/02/2013
Πραγματικα ενα πλήρες άρθρο!!!
Συγχαρητηρια κ. Καθηγητα.Δεν έχω τπτ αλλο να πω κι ευχαριστουμε για τις πληροφοριες που μας προσφέρετε για να σκεφτομαστε και αλλες πτυχες της κοινωνιας μας που πηγαζουν απ αυτο το θεμα της οικονομιας μας.
Erol Riza on 28/02/2013
Mr Zachariades analysis of economy's problems in part can explain what happened with regards to the excessive credit expansion in the period 2004-2008 when the euro became the local currency; this led the banks which had a lot of liquidity to lend imprudently and forgot about credit and risk concentration.

The reasons for the deterioration of the economy are well documented in the rating agencies' reports every 3 months during the period 2009-2011 so no neeed for more post mortem. The recomendations and cure of the economy are also well spelt out in the EU Commission reports as well as the Troika's analysis so there is not much that one can argue; the clear message of Mr Zachariades, and all the proposals made, is that the economic model of Cyprus cannot continue as is and must change. there is a silver lining in he promising outlook which is supported by potential foreign investment for the energy infrastructure and possibly other projects which have been held back by the previous government to improve/upgrade tourism infratructure.

The most critical issue going forward though is how will the investment required be financed at a time when banks will be reducinng their balance sheets (a major issue for the Troika) to the tune of 30% and additioanl regulatory capital as a result of Basel III. This will mean that banks will not be able to lend freely as they have in the past and hence the most reliable source of funding. Foreign capital flows will assume a very important role. Cyprus has to remain an attractive dedtination for investment, not for low taxes and the services offered hitherto, but an investment destination for real investment in projects. This will require the necessary legal framework and above all the transparency and efficacy of planning permissions should be enhanced. The remodelling of the economy has a very good chance to put Cyprus on a sustained economic growth which will create employment.

There are very good signs that the new President has understood the urgency of how to move ahead with restoring confidence and credibility in the management of the economy by putting at the helm a very expereinced and credible Minister of Finance and the creation of a Council of Economic Advisers headed by an internationally acknowledged economist. I think they have the best chance to change the economic model of Cyprus. This must be underpinned by best practise in governance in public and private organisations to make decision makers more accountable.
Sophocles Michaelides on 28/02/2013
Τα οικονομικά φαινόμενα κατατάσσονται σε διαφορετικές κατηγορίες – ανάλογα από με την οπτική γωνία που ο καθένας μας τα προσεγγίζει – και συνεπώς δύσκολα αναλύονται και συντίθενται. Παραδείγματος χάριν, από τη σκοπιά:

• του χρονικού διαστήματος, ένα φαινόμενο μπορεί να αφορά ροές (flows) εσόδων ή εξόδων καθώς, επίσης, αποθέματα (stocks) ενεργητικού ή παθητικού ̇
• της ουσιαστικής διάστασης, ένα φαινόμενο μπορεί να αφορά πραγματικούς πόρους (real resources) ή χρηματοοικονομικά συμβόλαια (paper contracts) ̇
• των άμεσα ενδιαφερομένων, το φαινόμενο μπορεί να είναι ένα καυτό πρακτικό πρόβλημα (issue) ή ένα ψυχρό θεωρητικό πόνημα (project).

Σε σχέση με το άρθρο του καθηγητή Ζαχαριάδη, πρέπει να τονισθεί ότι οι ροές ξένων κεφαλαίων υπό τη μορφή καταθέσεων στο τραπεζικό μας σύστημα δεν συνιστούν, κατ’ ανάγκη, άμεσες πραγματικές επενδύσεις στην Κύπρο ούτε πηγές της οικονομικής κρίσης που μας έχει λυγίσει. Είναι αλήθεια ότι η μεγάλη ροή ξένων καταθέσεων στο χρηματοπιστωτικό μας σύστημα δημιούργησε ιστορικά μεγάλη ρευστότητα στις τράπεζες και εξαιρετικά υψηλό ιδιωτικό χρέος ως ποσοστό του εθνικού μας εισοδήματος. Συνεπώς, η νομισματική αρχή όφειλε να είχε υποψιασθεί και να είχε λάβει τα δέοντα μέτρα.

Οι τραπεζίτες έπρεπε να είχαν καθοδηγηθεί να διασπείρουν τις χορηγήσεις τους ώστε να μην εκτεθούν σε αχρείαστους κινδύνους. Ταυτόχρονα, οι κυβερνώντες έπρεπε να είχαν θεσμοθετήσει ένα φορολογικό σύστημα το οποίο θα τους διασφάλιζε έσοδα από πολλές πηγές – ώστε να μη βασίζονται, αφελώς, στην αέναη αύξηση των επαγγελματικών, οικιστικών και άλλων μονάδων. Τα προαναφερθέντα, πιθανότατα, θα απέτρεπαν τις εκρήξεις στα έσοδα του κράτους από τις αγοραπωλησίες ακινήτων καθώς επίσης τις παραχωρήσεις σημαντικών αυξήσεων στους μισθούς και τα ωφελήματα των δημοσίων υπαλλήλων και των ληπτών βοηθημάτων.

Οι ξένες καταθέσεις είναι χρηματοοικονομικά συμβόλαια που μπορούν να μετατραπούν σε ριψοκίνδυνες ή ασφαλείς τοποθετήσεις στο εξωτερικό, σε παραγωγικές ή μη παραγωγικές χορηγήσεις στο εσωτερικό και άρα σε πηγές ευημερίας ή καταστροφής ανάλογα με τη σοφία ή την ανοησία των τραπεζικών αποφάσεων. Η απάντηση στο ερώτημα αν ο χρηματοοικονομικός τομέας είναι υπερτροφικός μπορεί να δοθεί μόνο αφού ληφθεί υπόψη ο ανθρώπινος παράγοντας, δηλαδή, το επίπεδο και ο χαρακτήρας όσων διαμορφώνουν τα νομισματικά και δημοσιονομικά δρώμενα.