You are here

Η τέχνη της πολιτικής λοξοδρομίας

05/01/2011
Το 2010 υπήρξε η χρονιά που το κυπριακό πολιτικό σύστημα απέτυχε να αξιοποιήσει αποτελεσματικά  την διεθνή οικονομική κρίση.  Όχι μόνο απέτυχε να την αξιοποιήσει --- αυτό θα ήταν ίσως πολύ απαιτητικό εκ μέρους μας, και υπερβολικά φιλόδοξο για το υφιστάμενο πολιτικό σύστημα --- αλλά ούτε να την διαχειριστεί δεν τα κατάφερε.  

Σκοπός σε αυτό το άρθρο δεν είναι να αναλύσω (για μια ακόμη φορά) τα προβλήματα της οικονομίας αλλά να υποδείξω τον τραγικό τρόπο με τον οποίο τα αγνοούμε. Διότι μόνο αν παύσουμε να στρουθοκαμηλίζουμε για τα προβλήματα μας, θα μπορέσουμε να σχεδιάσουμε ολοκληρωμένες λύσεις που να δουλεύουν ουσιαστικά.

Οι  μέχρι στιγμής χειρισμοί οδηγούν σε μια οικονομία zombie, με υποτονική ανάπτυξη και ψηλά επίπεδα ανεργίας. Ορισμένοι ικανοποιούνται από το γεγονός ότι το 2010 παρουσιάστηκε ελαφρά μεγέθυνση του ΑΕΠ κατά 0.6%. Βλέπουν στην μεγέθυνση αυτή επιβράβευση της ακολουθούμενης οικονομικής πολιτικής. Όμως η ανεργία παραμένει στα ψηλότερα επίπεδα από το 1974, το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών παραμένει αρνητικό και χειροτερεύει, και ο πληθωρισμός αυξάνεται ξεπερνώντας τον ρυθμό ανάπτυξης του ΑΕΠ. Οι επιχαίροντες αγνοούν αυτό που οι σύγχρονοι οικονομολόγοι αντιλαμβάνονται πολύ καλά: η μεγέθυνση του ΑΕΠ δεν σημαίνει τίποτα αν δεν συνεισφέρει στην μείωση της ανεργίας.

Πως φθάσαμε ως εδώ; Εφαρμόζοντας με θλιβερή συνέπεια την τέχνη της πολιτικής λοξοδρομίας. Της τακτικής δηλαδή να μην παίρνει κάποιος μια σαφή θέση, και παρ’ όλα αυτά να μπορεί να επιβιώνει ωραιότατα.

Τα γεγονότα μιλούν δυνατά και καθαρά:

Τον Ιούλιο του 2010, διεθνείς οίκοι προειδοποιούν για τον κίνδυνο υποβάθμισης της φερεγγυότητας της Κυπριακής Δημοκρατίας αν δεν λάβουμε μέτρα --- τον Νοέμβριο μας  υποβαθμίζουν , και οι υπεύθυνοι ερίζουν για το ποιος ευθύνεται: τα δημόσια οικονομικά ή οι τράπεζες; Δεν υπάρχει ανάληψη ευθύνης.

Το Σεπτέμβριος ο Υπουργός Οικονομικών ανακοινώνει στόχο για το δημοσιονομικό έλλειμμα το 4.5% του ΑΕΠ --- ο προϋπολογισμός του 2011 κατατίθεται ελλειμματικός κατά 5.4%, εγκρίνεται με έλλειμμα 4%, και το Economist Intelligence Unit προβλέπει 5.6%. Δεν υπάρχει σαφήνεια προθέσεων.

Ο ίδιος Υπουργός χαρακτηρίζει ως «ωρολογιακή βόμβα» το συνταξιοδοτικό αν δεν ληφθούν μέτρα --- τα μέτρα που ανακοινώθηκαν τον Δεκέμβριο αποσύρονται μόλις οι συντεχνίες αντιδρούν, και τα πολιτικά κόμματα αποποιούνται την πατρότητα των συγκεκριμένων μέτρων λες και να υπάρχουν και άλλοι εναλλακτικοί τρόποι για να συν-κρατηθεί το κρατικό μισθολόγιο από το να μην-αυξηθούν οι μισθοί. Δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις και εμείς αποφεύγουμε τις επώδυνες.   

Και ενώ όλοι μιλούν (ορθώς) για δομικά προβλήματα στην οικονομία, καμία συζήτηση υψηλής πολιτικής δεν γίνεται για την δομή της οικονομίας που οραματιζόμαστε για το μέλλον μας και το μέλλον των παιδιών μας.

Ίσως να μην κατανοώ επαρκώς την πολιτική διαδικασία. Θεωρώ  όμως ότι οι κυβερνώντες οφείλουν να αναλύουν με αντικειμενικότητα τα γεγονότα, να κατανοούν τις σύγχρονες επιστημονικές θεωρίες, και να σχεδιάζουν ολοκληρωμένες λύσεις. Οφείλουν δηλαδή να  συνθέτουν την εις βάθος κατανόηση των κύριων ρευμάτων ― στην διεθνή πολιτική, κοινωνική οργάνωση και οικονομία ― με την γνώση του τοπικού περιβάλλοντος. Διότι είναι η ικανότητα βαθιάς κατανόησης που αποτελεί το κύριο γνώρισμα αυτού που ο Isaiah Berlin αποκαλεί «statecraft» ― δηλαδή την τέχνη της διακυβέρνησης μιας κοινωνίας.

Αν δεν χαράξουμε πολιτική με ορθολογισμό, στηριζόμενοι πάνω σε στέρεες επιστημονικές βάσεις, τότε παρασυρόμαστε από τις αντιδράσεις επί μέρους ομάδων, οδηγούμαστε σε πρόσκαιρους ευκαιριακούς συμβιβασμούς, και λοξοδρομούμε στην πρώτη δυσκολία.

Αλλά, θα μου απαντήσει κάποιος, στην πολιτική διαδικασία πρέπει να λαμβάνεις υπόψη τι θέλει ο κυρίαρχος λαός. Υπάρχει και σε αυτό απάντηση: ο κυρίαρχος λαός δεν παίρνει καθημερινές αποφάσεις, δεν έχει στην διάθεση του όλα τα αντικειμενικά δεδομένα, δεν έχει όλες τις επιστημονικές γνώσεις, δεν παρακολουθεί τακτικά τις διεθνείς εξελίξεις. Έχει όμως αλάθητο αισθητήριο. Επομένως δεν αναμένεται να προτείνει ο λαός λύσεις. Αλλά είναι σε θέση να κρίνει αν οι λύσεις που προτείνονται, έστω και αν κάποτε είναι επώδυνες, είναι για το δικό μας μακροχρόνιο όφελος.

Το υφιστάμενο πολιτικό σύστημα υποτιμά την ικανότητα του λαού να κατανοήσει και να αποδεχθεί λύσεις σύνθετες και ολοκληρωμένες. Υπερεκτιμά το «πολιτικό κόστος». Και καταφεύγει στην εύκολη λύση της πολιτικής λοξοδρομίας.

Οι πολιτικές λοξοδρομίες όμως οδηγούν μια κοινωνία σε αδιέξοδα.  

Και αυτό ο κυρίαρχος λαός το αντιλαμβάνεται. Γι’ αυτό μέσα από μια πρόσφατη δημοσκόπηση της εφ. Καθημερινή για την Οικονομία, στην ερώτηση για το ποιο κόμμα έχει τις καλύτερες θέσεις για την οικονομία σχεδόν οι μισοί, ασχέτως κομματικής προέλευσης, απάντησαν, κανένα.  Η τέχνη της πολιτικής λοξοδρομίας απορρίπτεται. Σε εμάς επαφίεται να αναπτύξουμε ένα νέο είδος πολιτικού λόγου, που να  συνθέτει την εις βάθος κατανόηση των κύριων ρευμάτων ― στην διεθνή πολιτική, κοινωνική οργάνωση και οικονομία ― με την γνώση του τοπικού περιβάλλοντος. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να διατυπώσουμε σύνθετες και ολοκληρωμένες λύσεις στα μεγάλα προβλήματα της επόμενης δεκαετίας.  Αλλιώς η επόμενη δεκαετία θα είναι  για την Κύπρο χαμένη δεκαετία.

*Καθηγητής χρηματοοικονομικών και διοικητικής επιστήμης, Πανεπιστήμιο Κύπρου και πρόεδρος της Συνόδου των Πανεπιστημίων των Ευρωπαϊκών Πρωτευουσών UNICA.
17 σχόλια
Panayiotis on 05/01/2011
Δυο πράγματα μπορούν να συμβούν.
Πρώτο, ένα νέο κόμμα το οποίο ευημερεί στον λόγο που έχει "πολιτικό κόστος" και
Δεύτερο, μια μικρή ομάδα πολιτών που να προικοδοτεί με ψήφους το νέο κόμμα, όχι γιατί αναγκαία συμφωνεί αλλά γιατί θέλει να ακούγεται και αυτή η φωνή.

Τα υπόλοιπα τα αναλαμβάνει το αισθητήριο του λαού.
on 06/01/2011
Αν υπάρχει πολιτικός χώρος για κάτι, είναι για ένα κόμμα με πλατφόρμα "μικρό κράτος" "λιγότεροι φόροι" κτλ. Ένα φιλελεύθερο κόμμα σαν αυτό της Μπακογιάννη, που να μπορεί να ασκεί ουσιαστική πίεση στους έχοντες την εξουσία για λιτοδίαιτο κράτος. Μπορεί να παίρνει μόνο 3-4%, αλλά θα είναι αρκετό για να αναγκάσει όλους να κάνουν την απαραίτητη στροφή σε ένο νέο μοντέλο ανάπτυξης. Κάποτε το ΔΗΚΟ μου θυμίζει ένα τέτοιο κόμμα, αλλά οι ρίζες του στο κατεστημένο και στο πελατειακό κράτος δεν του επιτρέπουν να αρθρώσει κρυστάλλινη φωνή. Προτιμά - για να χρησιμοποιήσω την έκφραση του κ. Ζένιου - την πολιτική λοξοδρομία.
Panayiotis on 07/01/2011
Το δίλημμα μου σε αυτή την ιδέα, “μικρό κράτος” “λιγότεροι φόροι” κτλ είναι ότι σε κράτη όπως τις σκανδιναβικές χώρες με το τεράστιο κράτος, τους τεράστιους αριθμούς δημοσίων υπαλλήλων και τις πάρα πολύ υψηλές φορολογίες, ο κόσμος περνά καλύτερα, είναι πιο ευτυχισμένος και ευημερεί περισσότερο.

Μπορεί να έχω λάθος, αλλά νομίζω ότι ο μόνος λόγος είναι γιατί υπάρχει ισότητα και δικαιοσύνη, σε τέτοιο βαθμό που να μην μπορεί να διανοηθεί ένας Νορβηγός ότι ένας άλλος Νορβηγός φοροδιαφεύγει.

Ίσως τελικά να βρούμε το δικό μας επίπεδο ισότητας και δικαιοσύνης, για να ηρεμήσουμε δηλαδή, όχι για τίποτε άλλο.
Οικονόμος on 05/01/2011
Εξαιρετικές οι παρατηρήσεις του κ. Ζένιου. Θα πρόσθετα ένα βασικό σημείο.

Ότι η πολιτική λοξοδρομία είναι εφικτή γιατί τον πολιτικό διάλογο επισκιάζει και μονοπωλεί ένα ζήτημα που δεν έχει πλέον παρά ελάχιστη σχέση με την καθημερινότητα που βιώνει ο μέσος πολίτης, το Κυπριακό.

Η ανάλωση τόσων πολιτικών πόρων σε ένα σημαντικό αλλά άλυτο επί δεκαετίες ζήτημα είναι αποτρέπει την κοινωνία από το να εμβαθύνει επαρκώς το θέματα για να μπορεί να βρει ορθολογιστικές λύσεις.
Q. on 05/01/2011
Δυστυχώς δεν αναφερεται πουθενά ο φίλτατος πρώην πρύτανης του Παν. Κύπρου στο ρόλο του Πανεπιστημίου/ων στην Κύπρο όσον αφορά την ολοένα αυξανόμενη ταση της ανεργίας. Τα προγράμματα σπουδών που προσφέρονται σε κάποιες περιπτώσεις είναι τόσο εξειδικευμένα, που πρακτικά είναι ανύπαρκτη η εφαρμογή τους στην αγορά εργασίας, με αποτέλεσμα μονάχα ερευνητικά μπορεί κάποιος να αξιοποιήσει τις γνώσεις του. Και πάλι όμως το μισθολογικό αντάλλαγμα για αυτή την σαφώς πιο απαιτητική νοητική εργασία δεν διαφέρει και σημαντικά από το αντίστοιχο σε μια δουλειά. Απλώς, τα Πανεπιστήμια προκειμένου να καλύψουν τις (προσωρινές) ανάγκες τους σε ερευνητικά προγράμματα ζητούν "ερευνητικό προσωπικό" (πιο εύηχος όρος για το "φτηνό εργατικό δυναμικό") που το εργοδοτούν με συμβόλαια, χωρίς 13ο μισθό και χωρίς ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.

Για μένα και τα Πανεπιστήμια αποτελούν μια μαύρη τρύπα στο μέλλον του τόπου, με την υπερπροσφορά πτυχίων χωρίς στοχευμένη πολιτική για τις ανάγκες του τόπου, σπουδές ασύνδετες με την αγορά εργασίας και μια πληθώρα ακαδημαϊκών να πληρώνονται από ποικίλες πηγές (κλίμακες Α12-15, ερευνητικά προγράμματα, consulting, βιβλία κλπ).

Τα golden boys του Πολίτη δεν είναι και τόσο golden πλέον...
Stamatis on 05/01/2011
Τα προγράμματα σπουδών τα πανεπιστημίων - και ιδίως των κρατικών πανεπιστημίων - είναι σίγουρα αχρείαστα σε σχέση με τις ανάγκες που υπάρχουν στην αγορά εργασίας.

Δεν είμαι σίγουρος όμως αν γι' αυτό ευθύνονται μόνο τα πανεπιστήμια. Ευθύνεται και η πολιτεία που εγκρίνει αυτά τα προγράμματα.

Σε τελική ανάλυση, η πολιτεία πρέπει να αποφασίσει τι είναι το ζητούμενο για την οικονομία, την κοινωνία και κατ' επέκταση για τα πανεπιστήμια. Μέχρι να το αποφασίσει, απλώς θα πληρώνουμε του κόσμου τα χρήματα για να έχουμε κρατικά πανεπιστήμια που παράγουν φοιτητές με αχρείαστες γνώσεις και ικανότητες.
Panayiotis on 07/01/2011
Μα γιατί για τα πάντα να ευθύνεται η πολιτεία; Ποιος είπε του άλλου να πάει να σπουδάσει Κοινωνιολογία; Το ότι το Πανεπιστήμιο προσφέρει τέτοιο πρόγραμμα είναι καλό γιατί έτσι έχει ένα μεγάλο φάσμα σπουδών.

Εάν οι 5,000 άνεργοι πτυχιούχοι σπούδαζαν, προγραμματιστές, νοσοκόμοι, υδραυλικοί και ηλεκτρολόγοι τότε θα εργάζονταν όλοι.

Έχουμε πάρει και Νομπελ σε αυτή την επιστήμη, ξέρετε.
pavlos on 06/01/2011
Επιτέλους και κάποιος που τα λέει σωστά.
Μπράβο Κε Ζένιο.΅Ωραίος
ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΡΛΕΤΤΙΔΗΣ on 06/01/2011
Αρκετά σωστα τα όσα αναφέρονται. θΑ ήθελα να ρωτησω τον κ. Ζένιο γιατι το πανεπιστήμιο δεν έχει ρόλο και λόγο σε συλλογικές προσπάθειες του λαού και στην λήψη αποφάσεων σαν ο κατέξοχην φορέας της γνώσης(και ειδικα στο καυτό θέμα της κρίσης των αρχών και της οικονομίας που αντιμετωπίζουμε εδώ και 3 χρόνια) και η αποφάσεις του να είναι καθοριστικές στην άσκηση πολιτης της κυβέρνησης αλλά και τησ βουλής.
ευχαριστώ και θα ήθελα την απάντηση απο τον κ. ζενιο παρακαλώ
firfiris on 07/01/2011
Ουαί και αλλοίμονο να αποφασίζει το πανεπιστήμιο για θέματα πολιτικής; Γιατί να μην το κομματικοποιήσουμε πλήρως να ησυχάσουμε; Το πανεπιστήμιο οφείλει να παράγει επιστήμονες και έρευνα, όχι να εισηγείται πολιτικές. Μπορεί η έρευνα του να υποστηρίζει ή να εναντιώνεται σε πολιτικές (πχ επιπτώσεις του κατώτατου μισθού στην αγορά εργασίας) αλλά δεν είναι δουλειά του να υποδεικνύει τί πρέπει να γίνει ή όχι.
Constantinos on 07/01/2011
Θα ανέμενε κανείς από τον πρώην πρύτανη του Παν. Κύπρου να τοποθετηθεί στο θέμα της ανεργίας, ειδικά για τους πτυχιούχους, καταθέτοντας απόψεις όσον αφορά το ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει το ίδιο το Παν. Κύπρου.
Αντί αυτού, μιλά με πολιτική γλώσσα αποφεύγοντας να καταθέσει οποιαδήποτε εισήγηση όσον αφορά τον ρόλο του Παν. Κύπρου.
Μήπως θέλει να αποποιηθεί το ρόλο του Ακαδημαϊκού και να κτίσει εικόνα πολιτικού ενόψει βουλευτικών εκλογών;
on 07/01/2011
Μα είναι δυνατόν να αναμένουμε από το πανεπιστήμιο να λύσει το θέμα της ανεργίας; Δηλαδή, ευθύνεται το πανεπιστήμιο για τις συνθήκες στην αγορά εργασίας; Ευθύνεται δηλαδή περισσότερο από την πολιτεία, που δίνει ένα στα δύο ευρώ που εισπράττει για να πληρώνει κρατικούς μισθούς και συντάξεις αντί να τροφοδοτεί την ανάπτυξη;
Μηχανικος on 07/01/2011
Οσοι επικρυνουν τα Πανεπιστημια, το κανουν πιστευω,επειδη εκλαμβανουν σαν δεδομενο ή πρωτευον, οτι δουλεια των πανεπιστημιων ειναι να παραγουν επιστημονες για την Κυπριαακη αγορα.
Ενας νεος με καλα ακαδημαικα προσοντα που αγνοει την Ευρωπαικη ή εστω την Αμερικανικη αγορα εργασιας,ματαιοπονει,διοτι σημερα δεν εχει προοπτικη επιβιωσης στην Κυπρο.Εκτος αν καμει αυτο που εκαναν 2 Πτυχιουχοι Φυσικης,στην Ελλαδα.Φωτοτυπισαν τα πτυχια τους και τα εκαναν κολλες για να τυλιγουν τις πιττες με τα σουβλακια στο σουβλιτζηδικο που αναγκαστηκαν να ανοιξουν.
Τα Ευρωπαικα και Αμερικανικα Πανεπιστημια και Ευρωπαικες και αμερικανικες επιχειρησεις ειναι γεματες με Ελλαδιτες αποφοιτους Ελληνικων Πανεπιστημιων.Τωρα θα γεμιζουν και με δικους μας αποφοιτους.
Panayiotis on 08/01/2011
Αμφιβάλλω αν σε μερικά χρόνια που θα κοιτάζουν πίσω να θεωρήσουν την κίνηση τους λανθασμένη.

Θα συναντούν τους συμφοιτητές τους των 1,200 ευρώ και αυτοί θα έχουν το σπίτι ξοφλημένο και λεφτά στην τράπεζα.

Πότε θα καταλάβετε επιτέλους ότι το πτυχίο δεν είναι το εισητήριο σε μια δουλειά;

Κατάργηση της φοιτητικής χορηγίας εδώ και τώρα.
Σταύρος Α. Ζένιος on 10/01/2011
Αγαπητοί,

όσοι ενδιαφέρονται να κατανοήσουν τον ρόλο των πανεπιστημίων σε περιόδους οικονομικών κρίσεων μπορούν να δουν το άρθρο του Bruegel Foundation Policy Brief April 2009/02 του Bruegel Foundation με τίτλο "Handle with care! post crisis growth in the EU". Γενικά οι panayiotis, firifiris, mixanikos και anonymos έπιασαν σωστά το πνεύμα.

Για τον Χρ. Καρλεττίδη: τα πανεπιστήμια, οι σύγκλητοι ή οι πρυτάνεις δεν έχουν όρους εντολής να μας κυβερνούν. Όμως στις πιο πολλές χώρες οι κυβερνώντες, μέσω των δεξαμενών σκέψης, αξιοποιούν τις γνώσεις των επιστημόνων στην χάραξη πολιτικής. Στην Κύπρο προτάσεις που είχαν έλθει από το δικό μας πανεπιστήμιο για δημιουργία Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων και δεξαμενή σκέψης έχουν αγνοηθεί. Πολλοί συνάδελφοι δημοσιεύουν μελέτες και αρθρογραφούν για θέματα της κυπριακής κοινωνίας και οικονομίας, αλλά οι θεσμοί εξουσίας δεν αξιοποιούν αυτή την εμπειρογνωμοσύνη ακριβώς διότι, κατά την γνώμη μου, θα τους περιορίσει στις επιλογές για πολιτικές λοξοδρομίες.

Τέλος, για τον constantinos, δεν αρθρογραφώ ως πρώην πρύτανης αλλά ως καθηγητής των χρηματοοικονομικών και της διοικητικής επιστήμης, και είναι καλά να κρίνουμε τις απόψεις κάποιου για την ορθότητα τους ή μη όπως τις τεκμηριώνει με επιχειρήματα, και όχι για όσα δεν λέει, είτε αποδίδοντας του πιθανά κίνητρα --- ευγενή ή μη.

Ευχαριστώ όλους για τα σχόλια!
Οικονόμος on 10/01/2011
Έχει δίκαιο ο κ. Ζένιος για το ρόλο των πανεπιστημίων. Το κράτος δαπανά τόσα χρήματα για τα πανεπιστήμια και αγνοεί τη γνώση που παράγουν.
Nicholas Kouvas on 18/01/2011
Στην Κύπρο έχουμε τους "ειδικούς" (99.0%) και τους υπόλοιπους(1%).
Το 99% κάνει ότι τα ξέρει όλα αλλά στην ουσία δεν γνωρίζει τίποτε πέραν από την μύτη του, και το 1% είναι αυτοί που πραγματικά γνωρίζουν ο καθένας στον τομέα ειδικότητας του αλλά χάνονται από την μειωπική ουτοπία των υπολοίπων....