Βαθιά κοιτάσματα αερίου και ρηχή σκέψη
13/01/2011
Στο πρόσφατο βιβλίο του «Η ευημερία του κακού – Μια ανήσυχη εισαγωγή στην οικονομία» (το πρωτότυπο στις εκδόσεις Albin-Michel, ελληνική μετάφραση στις εκδόσεις Πόλις), ο γάλλος ακαδημαϊκός Ντανιέλ Κοέν μας δίνει συνοπτικά μια οικονομική ιστορία του κόσμου. Προσπαθώντας να ερμηνεύσει τη διαρκή οικονομική μεγέθυνση που παρατηρήθηκε στην Ευρώπη από την Αναγέννηση και μετά, που επέτρεψε στα ευρωπαϊκά έθνη να ευημερήσουν κατά τρόπο πρωτόγνωρο συγκριτικά με ό,τι είχε γνωρίσει ως τότε η ανθρωπότητα, αναρωτιέται γιατί κάτι αντίστοιχο δεν συνέβη πρώτα στην Κίνα, η οποία ήταν επιστημονικά πιο προηγμένη κατά το Μεσαίωνα: Τρεις θεμελιώδεις ανακαλύψεις του σύγχρονου κόσμου – η πυξίδα, η τυπογραφία και η πυρίτιδα – ήταν κινέζικες. Έναν αιώνα πριν από το Χριστόφορο Κολόμβο, τα κινέζικα σκάφη μετέφεραν ήδη στην αυλή του κινέζου Αυτοκράτορα προϊόντα από τις αφρικανικές ακτές.
Ο σημαντικότερος λόγος για τον οποίο ανακόπηκε η κινέζικη δυναμική, σύμφωνα με το συγγραφέα, ήταν ότι κάποια στιγμή ο Αυτοκράτορας έκαψε τα σκάφη του στόλου του, κρίνοντας ότι τα υπερπόντια ταξίδια ήταν δαπανηρά και άχρηστα, ενώ προτεραιότητα είχε η εσωτερική σταθερότητα της αυτοκρατορίας. Με μια λέξη: Εσωστρέφεια.
Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, αντιθέτως, ακολούθησαν διαφορετικό δρόμο. Οι στρατιωτικοί ανταγωνισμοί μεταξύ τους τις οδήγησαν στο κυνήγι νέων ιδεών, νέων ανακαλύψεων και τελικά επιστημονικής και τεχνολογικής προόδου, ταυτόχρονα με την εξέλιξη των δημοκρατικών θεσμών και των γραμμάτων και τεχνών. Χονδρικά και με μια λέξη: Ανταγωνισμός.
Από τα μεγάλα ευρωπαϊκά έθνη, η βιομηχανική επανάσταση οδήγησε σε μεγαλύτερη ανάπτυξη κυρίως στην Αγγλία, παρότι η επιστήμη και η τεχνολογική εκπαίδευση ήταν πιο προηγμένες στη Γαλλία και στη Γερμανία τον 18ο και 19ο αιώνα. Ο λόγος, σύμφωνα πάντα με τον Κοέν, ήταν ότι η Αγγλία στράφηκε σε μεγάλο βαθμό στο διεθνές εμπόριο, εξάγοντας βιομηχανικά προϊόντα και εισάγοντας αγροτικά προϊόντα από τις αποικίες της για να θρέψει τον πληθυσμό της. Και πάλι με μια λέξη: Εξωστρέφεια.
Χρήσιμα τα μαθήματα της οικονομικής ιστορίας για την κοινωνία μας, των πελατειακών σχέσεων μεταξύ φίλων και κομματικών συνοδοιπόρων, όπου το πελατειακό σύστημα αυτοαναπαράγεται, γιατί «έτσι δυστυχώς γίνεται στην Κύπρο», αφού μάλιστα «άλλοι [δηλαδή άλλες παρέες ή άλλα κόμματα] κάνουν χειρότερα». Οι φοιτητές μας και οι γονείς τους ρωτούν με αγωνία αν «θα ανοίξει θέσεις η κυβέρνηση» για την ειδικότητά τους. Θέλουν – σχεδόν όλοι τους – να μείνουν στην Κύπρο για πάντα. Τι σημαίνει ο συνδυασμός των παραπάνω; Μήπως έλλειψη ανταγωνισμού + εσωστρέφεια;
Και όσοι έχουμε κάποια δημόσια θέση, θαρρούμε πως ανήκουμε σε κάποια πνευματική ελίτ, ελλείψει πραγματικής ελίτ φυσικά. Καυχιόμαστε για τα επαγγελματικά μας «κατορθώματα», που θα ήταν αυτονόητα σε μια μεγαλύτερη χώρα με πιο πολλούς συναδέλφους και ανταγωνιστές μας. Λέμε την άποψή μας στα ΜΜΕ και καμαρώνουμε τι ωραία τα λέμε. Ελλείψει δημόσιου διαλόγου και στοχασμού, παίρνουμε θάρρος επειδή κανείς δεν μας φέρνει αντίρρηση. Τι αστεία που ακούγονται αυτά αν βγει κανείς από το καβούκι του και διαπιστώσει τι πλούτος ιδεών υπάρχει, τι ζύμωση και τι διάλογος γίνεται έξω από τον κυπριακό μικρόκοσμό μας...
Ας επανέλθουμε στον Κοέν: Κοινωνίες εσωστρεφείς και χωρίς υγιή ανταγωνισμό μένουν στο περιθώριο. Θέλουμε τον τόπο μας ένα ήσυχο μέρος όπου θα «περνάμε καλά» με τους φίλους μας, με πολλά λεφτά, άφθονες οικιακές βοηθούς, βαθιά κοιτάσματα φυσικού αερίου και ρηχή σκέψη; Ή προτιμάμε να δούμε και λίγο παραπέρα;
«Ουτοπίες» θα πεις, αγαπητέ αναγνώστη, «έτσι είναι η Κύπρος». Όμως, όπως είπε και ο μεγάλος στοχαστής Τζορτζ Στάινερ, «Πιστεύω ότι το χειρότερο που μπορούμε να πάθουμε είναι να μην κυνηγάμε ουτοπίες... Τον άδειο πάτο της ελπίδας: Αυτό είναι που φοβάμαι». Ελπίζω να μην αδειάσαμε εντελώς.
Θεόδωρος Ζαχαριάδης
Επίκουρος Καθηγητής, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου
Ο σημαντικότερος λόγος για τον οποίο ανακόπηκε η κινέζικη δυναμική, σύμφωνα με το συγγραφέα, ήταν ότι κάποια στιγμή ο Αυτοκράτορας έκαψε τα σκάφη του στόλου του, κρίνοντας ότι τα υπερπόντια ταξίδια ήταν δαπανηρά και άχρηστα, ενώ προτεραιότητα είχε η εσωτερική σταθερότητα της αυτοκρατορίας. Με μια λέξη: Εσωστρέφεια.
Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, αντιθέτως, ακολούθησαν διαφορετικό δρόμο. Οι στρατιωτικοί ανταγωνισμοί μεταξύ τους τις οδήγησαν στο κυνήγι νέων ιδεών, νέων ανακαλύψεων και τελικά επιστημονικής και τεχνολογικής προόδου, ταυτόχρονα με την εξέλιξη των δημοκρατικών θεσμών και των γραμμάτων και τεχνών. Χονδρικά και με μια λέξη: Ανταγωνισμός.
Από τα μεγάλα ευρωπαϊκά έθνη, η βιομηχανική επανάσταση οδήγησε σε μεγαλύτερη ανάπτυξη κυρίως στην Αγγλία, παρότι η επιστήμη και η τεχνολογική εκπαίδευση ήταν πιο προηγμένες στη Γαλλία και στη Γερμανία τον 18ο και 19ο αιώνα. Ο λόγος, σύμφωνα πάντα με τον Κοέν, ήταν ότι η Αγγλία στράφηκε σε μεγάλο βαθμό στο διεθνές εμπόριο, εξάγοντας βιομηχανικά προϊόντα και εισάγοντας αγροτικά προϊόντα από τις αποικίες της για να θρέψει τον πληθυσμό της. Και πάλι με μια λέξη: Εξωστρέφεια.
Χρήσιμα τα μαθήματα της οικονομικής ιστορίας για την κοινωνία μας, των πελατειακών σχέσεων μεταξύ φίλων και κομματικών συνοδοιπόρων, όπου το πελατειακό σύστημα αυτοαναπαράγεται, γιατί «έτσι δυστυχώς γίνεται στην Κύπρο», αφού μάλιστα «άλλοι [δηλαδή άλλες παρέες ή άλλα κόμματα] κάνουν χειρότερα». Οι φοιτητές μας και οι γονείς τους ρωτούν με αγωνία αν «θα ανοίξει θέσεις η κυβέρνηση» για την ειδικότητά τους. Θέλουν – σχεδόν όλοι τους – να μείνουν στην Κύπρο για πάντα. Τι σημαίνει ο συνδυασμός των παραπάνω; Μήπως έλλειψη ανταγωνισμού + εσωστρέφεια;
Και όσοι έχουμε κάποια δημόσια θέση, θαρρούμε πως ανήκουμε σε κάποια πνευματική ελίτ, ελλείψει πραγματικής ελίτ φυσικά. Καυχιόμαστε για τα επαγγελματικά μας «κατορθώματα», που θα ήταν αυτονόητα σε μια μεγαλύτερη χώρα με πιο πολλούς συναδέλφους και ανταγωνιστές μας. Λέμε την άποψή μας στα ΜΜΕ και καμαρώνουμε τι ωραία τα λέμε. Ελλείψει δημόσιου διαλόγου και στοχασμού, παίρνουμε θάρρος επειδή κανείς δεν μας φέρνει αντίρρηση. Τι αστεία που ακούγονται αυτά αν βγει κανείς από το καβούκι του και διαπιστώσει τι πλούτος ιδεών υπάρχει, τι ζύμωση και τι διάλογος γίνεται έξω από τον κυπριακό μικρόκοσμό μας...
Ας επανέλθουμε στον Κοέν: Κοινωνίες εσωστρεφείς και χωρίς υγιή ανταγωνισμό μένουν στο περιθώριο. Θέλουμε τον τόπο μας ένα ήσυχο μέρος όπου θα «περνάμε καλά» με τους φίλους μας, με πολλά λεφτά, άφθονες οικιακές βοηθούς, βαθιά κοιτάσματα φυσικού αερίου και ρηχή σκέψη; Ή προτιμάμε να δούμε και λίγο παραπέρα;
«Ουτοπίες» θα πεις, αγαπητέ αναγνώστη, «έτσι είναι η Κύπρος». Όμως, όπως είπε και ο μεγάλος στοχαστής Τζορτζ Στάινερ, «Πιστεύω ότι το χειρότερο που μπορούμε να πάθουμε είναι να μην κυνηγάμε ουτοπίες... Τον άδειο πάτο της ελπίδας: Αυτό είναι που φοβάμαι». Ελπίζω να μην αδειάσαμε εντελώς.
Θεόδωρος Ζαχαριάδης
Επίκουρος Καθηγητής, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου
12 σχόλια
on 13/01/2011
Κύριε Ζαχαριάδη, Εξαιρετικό Άρθρο.
on 13/01/2011
Φίλε Θόδωρε, wellcome to Cyprus! Εύγε για το ουσιώδες αρθρο σου. Αν σαν λαός και πολιτεία δεν συνετιστούμε λείαν συντόμως,θα αρχίσουμε να γαυγίζουμε.
on 13/01/2011
Πολύ καλές οι παρατηρήσεις για την ανάγκη εξωστρέφειας και για τον κυπριακό μικρόκοσμο.
on 13/01/2011
Keep writing
on 13/01/2011
Φανταστικό! Μπράβο στο Θεόδωρο.
on 13/01/2011
Αν συνδυάσει κάποιος τα γραφόμενα του κ. Ζαχαριάδη με τα λεγόμενα του κ. Ζένιου, στη συνέντευξη του στη SW, μπορεί να καταλάβει γιατί ο τόπος αυτός δεν θα επιστρέψει ποτέ στην ευμάρια των προυγούμενων δεκαετιών.
on 13/01/2011
Νομίζω ότι ο βασικός ισχυρισμός του άρθρου (ότι η Κύπρος είναι εσωστρεφής) με βάση τα πραγματικά δεδομένα δεν ισχύει.
Είμαστε μια ανοικτή οικονομία και η ανάπτυξη μας από το 60 και μετά ήρθε και έρχεται από την εξωτερική ζήτηση. (γεωργικές εξαγωγές ως το 74, βιομηχανικές εξαγωγές στη δεκαετία του 80, τουρισμός και χρηματοοικονομικά μετά).
Είμαστε μια ανοικτή οικονομία και η ανάπτυξη μας από το 60 και μετά ήρθε και έρχεται από την εξωτερική ζήτηση. (γεωργικές εξαγωγές ως το 74, βιομηχανικές εξαγωγές στη δεκαετία του 80, τουρισμός και χρηματοοικονομικά μετά).
on 14/01/2011
Nice article, finely written. However Cyprus is very internationally oriented. Look at Tourism, Financial services, Shipping etc. In addition most Cypriots travel overseas and a lot of them study overseas. It is true that Cyprus might be a bit behind intellectually, but we are a small place, and besides we are more practical...
on 14/01/2011
Διαβάζοντας το άρθρο, με ανησύχησε το γεγονός ότι ένας ακαδημαϊκός δεν καταλαβαίνει ότι η Κύπρος είναι μια εξωστρεφή οικονομία και κοινωνία.
Σχεδόν όλοι μιλούμε μια δεύτερη γλώσσα,(δεν μπορείς να το πεις για κάθε Γερμανό, Γάλλο, Ισπανό, Ελλαδίτη, Πορτογάλο, Πολωνό, κλπ, έχουμε ταξιδέψει σε άλλες χώρες (και εξαιρώ την Ελλάδα)(δεν μπορείς να το πεις για το μισό κογκρέσο την Αμερικής) και η συντριπτική πλειοψηφία συναναστρέφεται με ένα ξένο άτομο κάθε μέρα. (Δεν συμπεριλαμβάνω τις οικιακές βοηθούς)
Θεωρώ τον εαυτό μου πολυταξιδεμένο (εξαιτίας της εργασίας μου) και δεν υπάρχει καμιά χώρα με την οποία συνάντησα κάποιους που να μην θέλουν να περνάνε καλά με τους φίλους μας, με πολλά λεφτά, άφθονες οικιακές βοηθούς, βαθιά κοιτάσματα φυσικού αερίου και ρηχή σκέψη!!!
Όσον αφορά τις οικιακές βοηθούς, εγώ θα ήθελα να δηλώσω περήφανος που η εργοδότηση της δικής μου της δίδει την ευχέρεια να στείλει την κόρη της να σπουδάσει.
Αλλά ας μιλήσουμε για ρηχή σκέψη. Μπορεί να είμαστε αυτοί που ήμαστε και να μην είμαστε αυτοί που άλλοι θέλουν να είμαστε αλλά σε όλο τον κόσμο υπάρχουν άτομα με ρηχή σκέψη.
Ας σταματήσουμε τις συγκρίσεις με άλλες μεγαλύτερες χώρες που έχουν εξαίσιους ακαδημαϊκούς, εξαίσιους λογοτέχνες, εξαίσιους επιστήμονες γιατί είναι πολλοί και όλο και κάποιος θα αναδειχθεί. Πάντως όλες οι χώρες έχουν απαίσιους πολιτικούς. Σε αυτό συμφωνούμε.
Σχεδόν όλοι μιλούμε μια δεύτερη γλώσσα,(δεν μπορείς να το πεις για κάθε Γερμανό, Γάλλο, Ισπανό, Ελλαδίτη, Πορτογάλο, Πολωνό, κλπ, έχουμε ταξιδέψει σε άλλες χώρες (και εξαιρώ την Ελλάδα)(δεν μπορείς να το πεις για το μισό κογκρέσο την Αμερικής) και η συντριπτική πλειοψηφία συναναστρέφεται με ένα ξένο άτομο κάθε μέρα. (Δεν συμπεριλαμβάνω τις οικιακές βοηθούς)
Θεωρώ τον εαυτό μου πολυταξιδεμένο (εξαιτίας της εργασίας μου) και δεν υπάρχει καμιά χώρα με την οποία συνάντησα κάποιους που να μην θέλουν να περνάνε καλά με τους φίλους μας, με πολλά λεφτά, άφθονες οικιακές βοηθούς, βαθιά κοιτάσματα φυσικού αερίου και ρηχή σκέψη!!!
Όσον αφορά τις οικιακές βοηθούς, εγώ θα ήθελα να δηλώσω περήφανος που η εργοδότηση της δικής μου της δίδει την ευχέρεια να στείλει την κόρη της να σπουδάσει.
Αλλά ας μιλήσουμε για ρηχή σκέψη. Μπορεί να είμαστε αυτοί που ήμαστε και να μην είμαστε αυτοί που άλλοι θέλουν να είμαστε αλλά σε όλο τον κόσμο υπάρχουν άτομα με ρηχή σκέψη.
Ας σταματήσουμε τις συγκρίσεις με άλλες μεγαλύτερες χώρες που έχουν εξαίσιους ακαδημαϊκούς, εξαίσιους λογοτέχνες, εξαίσιους επιστήμονες γιατί είναι πολλοί και όλο και κάποιος θα αναδειχθεί. Πάντως όλες οι χώρες έχουν απαίσιους πολιτικούς. Σε αυτό συμφωνούμε.
on 14/01/2011
Προς τους τελευταίους φίλους που διαφώνησαν με την κύρια θέση του άρθρου:
Άλλο να ταξιδεύεις, άλλο να είσαι εξωστρεφής.
Άλλο να έχεις πτυχία, άλλο να είσαι μορφωμένος.
Άλλο να έχεις ανοιχτή οικονομία, άλλο να έχεις ανοιχτά μυαλά.
Ένα απλό παράδειγμα: πόσους Κύπριους ξέρετε που σπουδάζουν στην Αγγλία και επιστρέφουν στην Κύπρο μετά από 3, 4, 5 χρόνια χωρίς να έχουν κάνει ούτε ένα φίλο μη Κύπριο; Ούτε καν στην Ελλάδα δεν κάνουν φίλους. Όπου μαζευτούν πάνω από 3-4 Κύπριοι, κάνουν χωριό και κλείνονται στον κόσμο τους. Είμαστε μια πολύ κλειστή και συντηρητική κοινωνία αγαπητοί μου.
Άλλο να ταξιδεύεις, άλλο να είσαι εξωστρεφής.
Άλλο να έχεις πτυχία, άλλο να είσαι μορφωμένος.
Άλλο να έχεις ανοιχτή οικονομία, άλλο να έχεις ανοιχτά μυαλά.
Ένα απλό παράδειγμα: πόσους Κύπριους ξέρετε που σπουδάζουν στην Αγγλία και επιστρέφουν στην Κύπρο μετά από 3, 4, 5 χρόνια χωρίς να έχουν κάνει ούτε ένα φίλο μη Κύπριο; Ούτε καν στην Ελλάδα δεν κάνουν φίλους. Όπου μαζευτούν πάνω από 3-4 Κύπριοι, κάνουν χωριό και κλείνονται στον κόσμο τους. Είμαστε μια πολύ κλειστή και συντηρητική κοινωνία αγαπητοί μου.
on 14/01/2011
Τα σχολια μερικών αναγνωστών επιβεβαιώνουν τη θέση του κ. Ζαχαριάδη για ρηχή σκέψη.
on 14/01/2011
«Το μόνο σταθερό στο κόσμο αυτό είναι ότι δεν υπάρχει τίποτα σταθερό»
Αν κατανοούσαμε την αρχή του φιλόσοφου Ηράκλειτου ,τότε δεν θα κυνηγούσαμε την ουτοπία της «εσωτερικής σταθερότητας».
Είναι γεγονός πως και η Αθηναϊκή δημοκρατία μεγαλούργησε στην εποχή της, γιατί ήταν εξωστρεφής, εν αντιθέσει με την εσωστρεφή Σπάρτη.
Η ίδια η ζωή μας δείχνει ότι για να επιβίωσης χρειάζεται συνεχή αγώνα-ανταγωνισμό. Όσοι κλείνονται στο καβούκι τους, στο μικρόκοσμο τους είναι καταδικασμένοι.
Όσο αφορά την κοινωνία μας:
(α) διαφαίνεται να τη διαπέρνα σε μεγάλο βαθμό η ουτοπία του βολέματος, της καλοπέρασης σαν να είμαστε ο επιούσιος λαός γι αυτό παρουσιάζονται και τα φαινόμενα των πελατειακών σχέσεων, της ξενοφοβίας κλπ αλλά
(β) υπάρχουν και άτομα που στρέφονται προς τον έξω κόσμο και μάλιστα με μεγάλες επιτυχίες. Υπάρχουν άτομα που τολμούν και αγγίζουν την ουσία, ασκώντας κριτική στο όλο σύστημα που οδηγά την κοινωνία μας στην εσωστρέφεια. Αυτό το θεωρώ καλό οιωνό.
Ας αποτελέσουν τα άτομα αυτά τον φωτεινό φάρο που θα μας οδηγήσουν μακριά από τις «Ουτοπίες».
Αν κατανοούσαμε την αρχή του φιλόσοφου Ηράκλειτου ,τότε δεν θα κυνηγούσαμε την ουτοπία της «εσωτερικής σταθερότητας».
Είναι γεγονός πως και η Αθηναϊκή δημοκρατία μεγαλούργησε στην εποχή της, γιατί ήταν εξωστρεφής, εν αντιθέσει με την εσωστρεφή Σπάρτη.
Η ίδια η ζωή μας δείχνει ότι για να επιβίωσης χρειάζεται συνεχή αγώνα-ανταγωνισμό. Όσοι κλείνονται στο καβούκι τους, στο μικρόκοσμο τους είναι καταδικασμένοι.
Όσο αφορά την κοινωνία μας:
(α) διαφαίνεται να τη διαπέρνα σε μεγάλο βαθμό η ουτοπία του βολέματος, της καλοπέρασης σαν να είμαστε ο επιούσιος λαός γι αυτό παρουσιάζονται και τα φαινόμενα των πελατειακών σχέσεων, της ξενοφοβίας κλπ αλλά
(β) υπάρχουν και άτομα που στρέφονται προς τον έξω κόσμο και μάλιστα με μεγάλες επιτυχίες. Υπάρχουν άτομα που τολμούν και αγγίζουν την ουσία, ασκώντας κριτική στο όλο σύστημα που οδηγά την κοινωνία μας στην εσωστρέφεια. Αυτό το θεωρώ καλό οιωνό.
Ας αποτελέσουν τα άτομα αυτά τον φωτεινό φάρο που θα μας οδηγήσουν μακριά από τις «Ουτοπίες».