You are here

Δημόσιο Χρέος, Τραπεζικό Σύστημα και οι Μεσογειακές Ανισορροπίες

25/02/2011

Στην πρόσφατη παγκόσμια οικονομική κρίση είχαμε παραδείγματα χωρών που αύξησαν θεαματικά το κυβερνητικό χρέος για να σώσουν το τραπεζικό σύστημα. Σε αυτές τις χώρες προβλήματα στις τράπεζες δημιούργησαν κίνδυνο σε ολόκληρη την οικονομία και έπρεπε να σωθούν για να αποφευχθεί μια μεγαλύτερη ύφεση. Παραδείγματα περιλαμβάνουν την Αμερική, Αγγλία, Ιρλανδία και Ισλανδία. Είχαμε όμως ταυτόχρονα και παραδείγματα χωρών όπου η σχέση ήταν αντίστροφη και ήταν οι χρηματοδοτικές ανάγκες του κράτους που οδήγησαν τις τράπεζες σε προβλήματα. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, η αύξηση του επιτοκίου για τα κρατικά ομόλογα σήμανε αμέσως και αύξηση του επιτοκίου για το διατραπεζικό δανεισμό και μείωση της αξίας του χαρτοφυλακίου των τραπεζών σε ομόλογα. Γι’ αυτό σε πρόσφατη ομιλία του ο Έλληνας υπουργός οικονομικών είπε ότι στην Ελλάδα ήταν οι τράπεζες τα θύματα της κυβέρνησης αντί το ανάποδο.  Η υποβάθμιση του Κυπριακού χρέους από τους Standard and Poor’s το Νοέμβριο του 2010 υποστηριζόταν από το μέγεθος του τραπεζικού συστήματος και άρα υιοθετούσε την πρώτη σχέση. Αυτό είναι μία πιθανότητα δεδομένου του χρέους των νοικοκυριών προς ΑΕΠ, όπως υποστηρίζει η πρόσφατη (Σεπτέμβριος 2010) έκθεση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) για την Κύπρο.  Η υποβάθμιση από τους Moody’s αυτή την εβδομάδα βάζει όλους τους κινδύνους μαζί: τραπεζικό σύστημα, διαρθρωτικό δημόσιο έλλειμμα και ανταγωνιστικότητα.  Δεν ξέρω αν (και τι) μπορεί να κάνει κάτι η Κυβέρνηση για το τραπεζικό σύστημα. Όμως μπορεί να κάνει κάτι για τα άλλα δύο θέματα. Η αύξηση του κοινωνικού κράτους από το 2008 και εντεύθεν έπρεπε να είχε γίνει βάση στοχευμένων μέτρων. Η αύξηση στις συντάξεις και τα προσφυγικά επιδόματα χωρίς δυνατότητα ελέγχου του πλούτου του καθενός (γι’αυτό άλλωστε έχουμε πρόβλημα με τη φοροδιαφυγή), ήταν μία λανθασμένη κίνηση. Κοινωνικό κράτος μπορεί να υπάρχει μόνο όταν το κράτος δεν είναι χρεωκοπημένο. Κοινωνικές δαπάνες μπορούν να γίνονται μόνο στο σημείο που μας επιτρέπουν τα διαχρονικά κρατικά έσοδα. Είναι τη μόνιμη αύξηση στις δαπάνες που ψέγει ο οίκος Moody’s όταν μιλά για διαρθρωτικές δαπάνες που δεν ανταποκρίνονται στην οικονομική κρίση. Στην Κύπρο (ακόμα) καμμιά τράπεζα δε χρειάστηκε χρήματα από το κράτος και είμαστε με ένα έλλειμμα και χρέος που φαντάζει δύσκολο να ελεγχθεί (τουλάχιστον για μερικούς από μας).  Έχω αναφερθεί στο παρελθόν στις Μεσογειακές Ανισορροπίες (το αντίστοιχο των παγκόσμιων ανισορροπιών) που αντιμετωπίζει η Κύπρος, που αντικατοπτρίζονται στο διαχρονικό έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών. Αυτό είναι το τρίτο πρόβλημα που θίγουν οι Moody’s, το πρόβλημα ανταγωνιστικότητας.  Μία πιθανή λύση αυτής της ανισορροπίας είναι η μείωση των κυβερνητικών δαπανών, μέσω της καλύτερης στόχευσης των επιδομάτων που δίνονται σε πρόσφυγες και συνταξιούχους, η αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής και η συγκράτηση του κυβερνητικού μισθολογίου. Μία τέτοια δημοσιονομική περισυλλογή θα βοηθήσει στην άμβλυνση και του προβλήματος ανταγωνιστικότητας και του δημόσιου χρέους.  Ο Αλέξανδρος Μιχαηλίδης είναι καθηγητής χρηματοοικονομικών στο Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης και Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Κύπρου.

17 σχόλια
καχ on 25/02/2011
Δεν νομίζω ότι μπορεί κάποιος να λάβει σοβαρά τι λέει ο Έλληνας Υπουργός Οικονομικών αφού έχει σκοπιμότητες.Πρώτα να δικαιολογήσει την διάσωση τους και δεύτετον αν πει ότι οι τράπεζες έχουν πολλά προβλήματα θα πρέπει να δώσει και άλλη βοήθεια,πάνω από τα 98 δις που έλαβαν οι τράπεζες μέχρι σήμερα.Για την κατάσταση των τραπεζών μιλούν οι ανακοινώσεις Εθνικής και Άλφα.Είναι πάντως προφανές από την ανακοίνωση της Εθνικής ότι με τις σημερινές τιμές των ομολόγων ηκατάσταση είναι ακόμα αντιμετωπίσιμη.Όσο για τα επιτόκια παίρνουν δεκάδες δις από την ΕΚΤ με 1% περίπου άρα αλλού είναι οι λόγοι που αυτά είναι ψηλά.
Στην Κύπρο οι οίκοι αξιολόγησης έχουν αρχίσει να ασχολούνται και με τις τράπεζες.Δυστυχώς η κυβέρνηση αντί να δει τι μπορεί να κάμει,αρκείται να λέει δια του Υπουργού ότι είναι εύρωστες.Ο δε καθ ύλην υπεύθυνος ο Διοικητής της Κεντρικής συγκρίνει την Κύπρο με το Λουξεμβούργο.Αναπόφευκτα η κατάσταση θα χειροτερεύει και ανάλογα με τις εξωτερικές εξελίξεις θα έχουμε αίσιο η θλιβερό τέλος.
Δεν σχολιάζω τα άλλα σημεία για τα δημοσιονομικά διότι όλοι συμφωνούν ότι πρέπει να νοικοκυρευτούμε,αλλά ότι και να κάνουμε η τύχη της Κυπριακής οικονομίας δεν εξαρτάται από μας.Ούτως η άλλως σε κανένα από τα τρία μέτωπα δεν φαίνεται να γίνεται τίποτε σύντομα.
Ίκαρος on 25/02/2011
Πολύ καλές οι παρατηρήσεις. Μήπως είναι καιρός όμως να μας απασχολήσει και το θέμα των τραπεζών; Ίσως να μην μπορεί να κάνει κάτι η κυβέρνηση για τις τράπεζες, αλλά ίσως να μπορεί ή να μπορούσε να κάνει η Κεντρική. Με όλο το σεβασμό και την εκτίμηση στον καθηγητή, μου προκαλεί εντύπωση η μεγάλη σιωπή για το θέμα τράπεζες/κτ.
Alexander Michaelides on 25/02/2011
Στην ιστοσελίδα μου μπορείτε να βρείτε τη γνώμη μου για την Κεντρική Τράπεζα,

https://sites.google.com/site/alexmichaelidesucy/.

Το σχετικά άρθρα είναι:
Δημόσιο Χρέος και Τραπεζικό Σύστημα, Φιλελεύθερος, 05/12/2010

και

Τα μακροοικονομικά της κρίσης και η Κύπρος, Ενδείκτης, Πανεπιστήμιο Κύπρου, Δεκέμβριος 2010
Ίκαρος on 25/02/2011
Κε Μιχαηλίδη, σας ευχαριστούμε πολύ για την παρέμβαση σας και για τις παραπομπές.

Διάβασα με ενδιαφέρον το άρθρο σας στον Ενδείκτη. Σε αυτό λέτε το εξής:

"Αν υπήρχε Νόμπελ για Κεντρικό Τραπεζίτη, μετά τον Ben Bernanke πιστεύω ότι ο Αθανάσιος Ορφανίδης θα το κέρδιζε."

Οι λόγοι όμως που παρατίθενται για την επιτυχία της ΚΤ της Κύπρου δεν έχουν σχέση με την εποπτεία του συστήματος και ιδιαίτερα με την σημερινή κατάσταση των τραπεζών.

Μήπως χρίζει αναθεώρησης η άποψη περί Νόμπελ τώρα που γνωρίζετε τα σημερινά δεδομένα;
Alexander Michaelides on 25/02/2011
Να αλλάξεις τον περιοριστικό δανεισμό στα δάνεια όταν όλοι (επιχειρηματίες, κυβερνητικοί, γαιοκτήμονες, συντεχνίες) ήταν έτοιμοι να μπουν στην Κεντρική να "καθαρίσουν" νομίζω έχει μεγάλη σχέση "με την εποπτεία του συστήματος και τη σημερινή κατάσταση των τραπεζών". Δεν θέλω να σκεφτώ πως θα ήταν τα πράγματα αν δεν έπαιρνε εκείνη την απόφαση η ΚΤ.

Στο πολύ καλό Economic Bulletin, December 2010,

http://www.centralbank.gov.cy/media/pdf/CBC_EconBulletin_Dec10_EN.pdf

(σελίδες 42-44) τα δεδομένα υποστηρίζουν την πολιτική της Κεντρικής.

Αν μπορείτε να μου πείτε σε πια άλλα δεδομένα αναφέρεστε, μπορούμε να συνεχίσουμε τη συζήτηση.

Προς το παρόν, η δική μου άποψη περί Νόμπελ δεν αναθεωρείται.
καχ on 25/02/2011
Εφόσο έχει ανοίξει η συζήτηση με τη σειρά μου ευχαριστώ τον καθηγητή αλλά εκφράζω την πλήρη διαφωνία μου με την υπαγωγή των ΣΠΕ στην Κεντρική.Η Κεντρική ενεργεί σαν εκπρόσωπος και προστάτης των εμπορικών τραπεζών και δεν αντιλαμβάνομαι τι εννοούν αυτοί που λέουν ότι ασκεί αυστηρή εποπτεία.Ο Διοικητής είναι εξαιρετικά μορφωμένος ,τον πιστώνω με όλες τις καλές προθέσεις αλλά ήρθε απο ένα προστατευμένο περιβάλλον σε Πανεπιστήμια και
FED στην ζούγκλα όπου όλοι τον πολεμούν από την κυβέρνηση,το Συμβούλιο ενώ στο παρελθόν διευθυντές εποπτείας τραπεζών πήραν χρυσές μεταγραφές σε εμπορική τράπεζα.Με αυτές τις συνθήκες σε πρακτικό επίπεδο πέραν εγκυκλίων δεν έχει πολλές δυνατότητες επιβολής των θέσεων του όταν έίναι αντίθετες με τα συμφέροντα των τραπεζών.Υπό τις περιστάσεις θα ήταν θαύμα αν κατάφερνε να έχουμε στην Κύπρο χαμηλά επιτόκια η να ήταν οι τράπεζες μας πραγματικά δυνατές,και όχι εύρωστες όπως τις αποκαλεί ο Υπουργός.Σίγουρα θα ήταν κατάλληλος για την ΕΚΤ αφού και ο Ιταλός φαβορί στο ίδιο πανεπιστήμιο σπούδασε ,όπως και ο Πρόεδρος της FED,ενώ έχει και πλούσιο σχετικό ερευνητικό έργο.Στην Κύπρο η Κεντρική θα κριθεί εκ του αποτελέσματος και τα σημάδια δεν είναι καλά.Φταίει το βαθύ κράτος των τραπεζών που κανένας επώνυμος δεν τολμά να θίξει,είτε κυβέρνηση είτε αντιπολίτευση.Μόνο εξωτερικές ενέσεις από την Ρωσσία μπορεί να αλλάξουν τα δεδομένα των τραπεζών αλλά η δική μου γνώμη είναι ότι πλησιάζει η ώρα που τα προβλήματα θα βγούν στην επιφάνεια.
Ίκαρος on 25/02/2011
κ. Μιχαηλίδη, έχω δει τα στοιχεία. Με όλο το σεβασμό, δεν τα ερμηνεύω με τον τρόπο που τα ερμηνεύετε εσείς. Τα γραφήματα για την πιστωτική επέκταση δείχνουν ότι συνεχίζει να ανεβαίνει παρά το μέτρο της ΚΤ για το 60% τον Ιούλιο του 2007.

Γενικά, δεν νομίζω τα στοιχεία αυτά να στοιχειοθετούν Νόμπελ.

Σε συνδυασμό με τα σοβαρά προβλήματα που έχουν σήμερα οι τράπεζες, ο κ. Ορφανίδης μάλλον θα πρέπει να προβληματίζεται για το τι πήγε λάθος σε επίπεδο τεχνοκρατών της ΚΤ αντί να αυτοεπαινεί την εποπτεία.
Stelios on 25/02/2011
In light of the S&P downgrade and yesterday's downgrade by Moody's, I have to wonder not only about the commitment of the government to fiscal consolidation measures, but also, about the quality of banking supervision. How on earth did CY banks end up with such huge exposures in Greek and Irish debt without anyone taking notice and stopping them?
on 25/02/2011
Κύριε Μιχαηλίδη
Η υποβάθμιση από την Moody's συμπεριλαμβάνει και τους κινδύνους του κυπριακού συστήματος των τραπεζών. Ευτυχώς οι τράπεζες μας δεν χρειάστηκαν ακόμη χρήματα από το κράτος αλλά δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει αυτός ο κίνδυνος.

Αυτό που με προβληματίζει είναι ότι στην Κύπρο έχουμε τρεις τράπεζες που είναι 'too big too fail' για την Κύπρο και αυτό ίσως προκαλέσει προβλήματα σε περίοδο κρίσης.
Σταύρος Α. Ζένιος on 25/02/2011
Να θυμίσω επίσης τις αποφάσεις του Διοικητή της ΚΤ όπως μην πουλήσει τα αποθέματα χρυσού όπως ήθελε ο Υπουργός Οικονομικών αμέσως πριν ξεσπάσει η κρίση. Ή την άρνηση του να μην μειώσει την απαιτούμενη ρευστότητα στις ξένες καταθέσεις λίγο πριν αγγίξει η κρίση την Ρωσία και επαναπατρίζονται σημαντικά Ρωσικά κεφάλαια.

Αν η ΚΤ είχε υποκύψει θα είχαμε πληρώσει ακριβά την απερισκεψία μας και στις δύο περιπτώσεις.

Καλό να θυμούμαστε τις ορθές θέσεις που πήρε κάποιος όσο και τις λανθασμένες που πήρε κάποιος άλλος. Τα πράγματα δεν είναι στον αυτόματο πιλότο. Η ΚΤ Κύπρου αποδείκτηκε άξια των προσδοκιών μας. Δεν μπορούμε να το πούμε αυτό για πολλούς άλλους θεσμούς στην χώρα μας.

Όσο για το Νόμπελ, έχει δόση υπερβολής. Ο Διοικητής κάνει αυτό που θα έκανε κάθε διεθνών προδιαγραφών σοβαρός μελετητής της οικονομίας και του τραπεζικού συστήματος. Δικαιούται με διαφορά ένα βραβείο για το πολιτικό του θάρρος.
aspr0mavr0 on 25/02/2011
Συγνώμη ,ξέχασα να βάλω όνομα
το σχόλιο για το too big to fail ήταν δικό μου
καχ on 25/02/2011
Έχω να παρατηρήσω ότι μόλις τόλμησαν κάποιοι να θίξουν θέμα τραπεζών δέχονται επίθεση για τις θέσεις τους.Ο Κος Ζένιος όταν αναφέρεται σε λάθη άλλων(του Υπουργού προφανώς)πολιτικοποιεί μια συζήτηση.Βασικά επειδή ο Διοικητής έχει αντίθετες θέσεις με τον Υπουργό ότι πει είναι σωστό διότι εξυπηρετεί τους σκοπούς κομμάτων της αντιπολίτευσης.Η κριτική γίνεται προς τον θεσμό και όχι προς άτομα και οι οίκοι αξιολόγησης συμφωνούν μαζί με αυτούς που πιστεύουν ότι οι τράπεζες έχουν προβλήματα και μπορεί να δημιουργήσουν κρίση στην οικονομία.
Έχει υποβαθμιστεί και το Μπαχρέιν και σήμερα διαμαρτύρεται και ο Διοικητής της Κεντρικής του Τράπεζας σαν παράγοντας ποδοσφαιρικής ομάδας που έχει παράπονα με τον διαιτητή.Επί της ουσίας ο χρόνος θα δείξει ποιός έχει δίκαιο αλλά τα ποσά για τον χρυσό είναι ασήμαντα σε σχέση με τους αριθμούς που μιλούμε τώρα.Για να καλύψω και ένα τελευταίο σημείο ο Υπουργός δεν είναι ακαδημαικός αλλά της "πιάτσας"και κάποτε έχει περισσότερη επαφή με την πραγματικότητα.Στην Αμερική η Γερουσία έστειλε για δεύτερη φορά πίσω στον Ομπάμα τον διορισμό του Νομπελίστα πλέον Diamond ως ακατάλληλου για μια θέση στο Συμβούλιο της Ομοσπονδιακής Τράπεζας.Είναι πάντα σεβαστές οι απόψεις των ακαδημαικών αλλά και αυτοί πρέπει να αναγνωρίσουν ότι και οι άλλοι δικαιούνται να εκφράσουν τις απόψεις τους που μπορεί να είναι σωστές. Άλλο να ξέρεις κάποια πράγματα και άλλο να τα εφαρμόσεις σε εχθρικό περιβάλλον.
Αντώνης Α. Έλληνας on 25/02/2011
Ευχαριστούμε τον κ. Μιχαηλίδη για τις πολύ ξεκάθαρες του τοποθετήσεις και για τη συμβολή του στη δημιουργία μιας σοβαρής οικονομικής συζήτησης για την "επόμενη μέρα" της χθεσινής υποβάθμισης.

Σε σχέση με ορισμένα από τα θέματα που θίγονται πιο πάνω εκτιμώ ότι οι ακαδημαϊκοί εξαντλούν πολλές φορές την αυστηρότητα τους με τους πολιτικούς (σίγουρα το κάνω και εγώ αυτό), όχι όμως με άλλους.
P. Demetriades on 27/02/2011
I have read all the above with interest. I am very pleased that there is a good debate going on.

The Moody's report stresses three problems and as such it is very balanced. It is shocking that the Central Bank remains in denial about the one problem that - through omission or comission - is their making.
The enormous contingent liability that the banking system poses for the Cyprus taxpayer is no one else's resposnibility.

I agree with Alex that the government can do little to address the banking systems' exposures at this juncture, and that they should focus on what they can do. Pension reform is clearly something that is needed but it is a problem that is not only for Cyprus and is a poisoned challice for any politician. I also wonder whether the academics recognise the implications for them, alongside all other public sector workers. It might solve the public debt problem but there will certainly be a hole in everyone's pension funds (or increased contributions).

However, the Central Bank can and should do a lot to limit the damage done to its own credibility by the rating agencies. Denyining there is a problem does not help - it actually makes them look like they do not understand banking (not the first central bank that doesn't, too much emphasis on DSGE and too little on bank balance sheets everywhere these days).

What might help is more transparency. If the agencies have indeed exaggerated the problems, then more disclosure would help.

Close monitoring of the situation not only of the banks but also in Europe where the decisions will be made for the Greek debt is also essential. At the end of the day, the risk may not materialise if a political solution to the Greek debt is found.

The CBC should also commission an independent study of structures that help to reduce the banking system's risks to the taxpayer. There is a lot of discussion in the UK, for example, of the need to break up RBS into small parts each of which could be allowed to fail without creating systemic risk. There is also a growing consensus that if this cannot be accomplished then RBS and other largely nationalised banks should remain in state hands (my own research on this is being vindicated).

I have a few more suggestions for the CBC and will try to write them up if time permits in the next few days.
Σταύρος on 28/02/2011
Fantastic discussion. Prof. Demetriades, what is "DSGE"?
costas ktoris on 28/02/2011
DSGE refers to Dynamic Stochastic General Equilibrium models.Their main advantage compared to more traditional econometric forecasting models is that they are suppossed to be immune to the Lucas critique. This is because they are formed by specifying preferences for different economic agents and hence the solution of the model should in principle give what is actually produced, consumed etc. and how these evolve over time. In contrast traditional models are based on past correlations between macro variables and the problem is that these correlations are expected to change when new policies (monetary) are introduced.

I totally agree with your comment regarding Professor Demetriades. I believe that his articles and positions are so interesting and valid that he is immune, if I may use this word, to the critique that academics people are good in theory but cannot provide practical solutions to the problems faced by the economy and the society.

If I may add something regarding all of the above discussion is that central banks all around the globe have been concentrating at conducting monetary policy mainly, if not solely, by looking at traditional macro variables, such as inflation rates, interest rates, growth, (may be real estate market) etc., and they have been ignoring what is happening in the finacial sector by not capturing the risk aversion of investors. I know, risk aversion is not easy to quantify (though not impossible), but I also know that if this was taken into account monetary policy would be conducted in a much more wise way and we would have probably avoided or at least would have been better equipped at coping with the current financial and economic crisis.
P. Demetriades on 28/02/2011
Thanks Sravro for your comment.

DSGE stands for Dynamic Stochastic General Equilibrium Models, the kind of macroeconomic models used by many central banks for setting interest rates ( a literature to which Governor Orphanides has many significant contributions).

These models are based on the 'representative' agent model. In other words, every economic agent has the same income and consumption, and as such there is no room for borrowing or lending. DSGE models are ill designed to understand banks let alone banking crises. Essentially, they rule out lot of what central banks should be concerned about. Tweaking the interest rate to achieve an inflation target is what they aim to do - which is fine if the only problem in the world is inflation (there is also no involuntary unemployment in these models).

Not surprisingly DSGE models have come under severe criticism by many economists after the crisis (Willem Buiter has a nice piece on this- I shall try to dig it out for readers of my blog). See, for example, the post on my own blog:

http://givegoodeconomicsachance.blogspot.com/2010/09/blog-post.html