You are here

Ζοφερές οι προοπτικές του σχεδίου «διάσωσης» της Ελλάδας

09/03/2011
Η ιδέα είναι απλή.  Δεν είναι καθόλου νέα.  Και όμως φαίνεται να δραπετεύει από πολλούς παράγοντες που χαράζουν την οικονομική πολιτική, ιδιαίτερα στην Ευρώπη.

Χωρίς θετικό ρυθμό ανάπτυξης η Ελλάδα δε θα μπορέσει ποτέ να βγει από την παγίδα του χρέους στην οποία βρίσκεται.  Το σχέδιο «διάσωσης» δεν λειτουργεί, όχι γιατί η ελληνική κυβέρνηση δεν συνεργάζεται με την τρόικα, αλλά διότι το ίδιο το σχέδιο δεν δίνει την απαραίτητη έμφαση στην οικονομική ανάπτυξη.  Η έμφαση ήταν σχεδόν αποκλειστικά στη μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος, μέσω δραστικών περικοπών και αύξησης της φορολογίας.  Κάτι το οποίο γίνεται, λίγο-πολύ σύμφωνα με το σχέδιο.  Εκείνο που δεν πάει καλά είναι ο ρυθμός ανάπτυξης, ο οποίος – έκπληξη, έκπληξη – είναι χαμηλότερος από αυτόν του σχεδίου.  Με άλλα λόγια, επειδή μιλάμε για αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης, η συρρίκνωση της οικονομίας ήταν μεγαλύτερη από την αναμενόμενη.�
Υπάρχει δυστυχώς σήμερα μια βαθειά χαραγμένη ιδεολογία στα μυαλά αυτών που χαράζουν την οικονομική πολιτική, ότι η σμίκρυνση του δημόσιου τομέα είναι το κλειδί για την ανάπτυξη.  Φαίνονται αμήχανοι όταν ο ιδιωτικός τομέας δεν αναστήνεται μέσα από τη στάχτη του δημοσίου τομέα, όπως ο φοίνικας, σύμφωνα με την ιδεολογία τους.

Λίγοι ιδεολογικά φορτισμένοι παράγοντες αντιλαμβάνονται ότι οι δημόσιες δαπάνες στην πραγματικότητα βοηθούν τον ιδιωτικό τομέα να αναπτύσσεται.  Και δύσκολα αναγνωρίζουν ότι το βάρος των περικοπών του δημοσίου το σηκώνει συνήθως ο ιδιωτικός τομέας, διότι είναι οι ιδιωτικές εταιρείες που προσφέρουν προϊόντα και υπηρεσίες στο δημόσιο.  Ακόμη και όταν οι εργαζόμενοι στο δημόσιο απολύονται δεν υποφέρει τόσο το δημόσιο όσο ο ιδιωτικός τομέας, λόγω της μείωσης της κατανάλωσης αυτών που εισέρχονται στην ανεργία, οι οποίοι λόγω της μείωσης της ζήτησης δεν απορροφούνται τόσο εύκολα από τον ιδιωτικό τομέα.  Και όταν μειώνονται οι κοινωνικές παροχές και οι συντάξεις, και πάλι επηρεάζεται ο ιδιωτικός τομέας, λόγω μείωσης της κατανάλωσης.  Και ότι όταν τα εισοδήματα των ιδιωτικών εταιρειών και των νοικοκυριών μειώνονται, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια ανεβαίνουν και η δυνατότητα των τραπεζών να διοχετεύουν νέα δάνεια για – ιδιωτικές – επενδύσεις περιορίζεται.  

Ακόμη πιο λίγοι οικονομικοί παράγοντες φαίνεται να αντιλαμβάνονται τη σημασία των δημόσιων επενδύσεων για την ανάπτυξη.  Οι επενδύσεις στην παιδεία, τις υποδομές, τους θεσμούς, την έρευνα και τη δημόσια υγεία είναι το πραγματικό κλειδί για τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη.  Ακόμη και αν ο δημόσιος τομέας δεν είναι και πολύ «αποδοτικός», τέτοιες επενδύσεις σπάνια μπορούν να πραγματοποιηθούν σε χαμηλότερο κόστος και με το ίδιο κοινωνικό όφελος από τον ιδιωτικό τομέα.  Δεν υπάρχει καλό υποκατάστατο για τις καλά σχεδιασμένες και καλά εκτελεσμένες δημόσιες επενδύσεις, που γίνονται με σωστές διαδικασίες από υπόλογους λειτουργούς ενός δημοκρατικού κράτους.

Δεν εκπλήσσομαι, λοιπόν, όταν εκπλήσσονται οι οικονομικοί παράγοντες ότι η ελληνική οικονομία παρουσιάζει πιο αρνητικό ρυθμό ανάπτυξης από αυτόν που προβλέπει το σχέδιο «διάσωσης».

Μερικοί φυσικά θα ισχυρισθούν ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει πάρει ακόμη όλα τα απαραίτητα «διαρθρωτικά» μέτρα για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας και του ανταγωνισμού.  Όσον αφορά το τελευταίο πιστεύω ότι ποντάρουν σε λανθασμένο άλογο.  Ο βαθμός ανταγωνισμού, όπως και άλλες δομές της αγοράς, δεν παρουσιάζει μια απλή γραμμική σχέση με τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη μιας χώρας.  Υπάρχουν πολλά παραδείγματα όπου η έλλειψη ανταγωνισμού δημιούργησε τα κέρδη για μακροπρόθεσμες ιδιωτικές επενδύσεις (π.χ. η βιομηχανική ανάπτυξη στην Ασία δεν βασίστηκε στον ανταγωνισμό, οι εφευρέσεις που οδηγούν σε πατέντες δεν αφήνονται για εκμετάλλευση στον ελεύθερο ανταγωνισμό).  Η ίδια η ανάπτυξη της Αγγλίας κατά τη βιομηχανική επανάσταση στηρίχθηκε πάνω σε μονοπώλια.  Εταιρείες όπως η East India Company και η Τράπεζα της Αγγλίας οι οποίες ήταν η βάση για την ανάπτυξη του εμπορίου και των χρηματαγορών είχαν μονοπωλιακό καθεστώς (Royal Charter) προστατευμένο από το κράτος*.  Ακόμη και σήμερα στη Βρετανία και άλλες χώρες υπάρχουν αρκετά παραδείγματα «κλειστών» επαγγελμάτων, τα οποία προστατεύοντας τα κέρδη από την εξάσκηση του επαγγέλματος δημιουργούν τις κατάλληλες συνθήκες για την απαιτούμενη επένδυση (π.χ. οι εγκεκριμένοι λογιστές).  Δεν μου φαίνεται λοιπόν ότι το «άνοιγμα» των διάφορων επαγγελμάτων – όσο καλά και να ακούγεται – θα φέρει από μόνο του τα ποθούμενα αποτελέσματα.

Η έλλειψη ανταγωνιστικότητας, όμως, είναι ένα πραγματικό εμπόδιο για την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας, όπως και των υπόλοιπων οικονομιών του Ευρωπαϊκού Νότου.  Η αύξηση της εξωτερικής ζήτησης είναι η μόνη διέξοδος που απομένει στο σχέδιο «διάσωσης» για να πετύχει θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης.  Η Ελλάδα, όμως, ως μέλος της Ευρωζώνης δεν έχει τη δυνατότητα να πάρει το πιο αποτελεσματικό φάρμακο από όλα - δηλαδή την υποτίμηση του νομίσματός της - για να θεραπεύσει αυτή την ασθένεια.  Η τρόικα φαίνεται να ευελπιστεί σε μειώσεις μισθών στον ιδιωτικό τομέα, αφού οι μειώσεις στο δημόσιο τομέα δεν έχουν φέρει τη ζητούμενη αύξηση της ανταγωνιστικότητας.  Με λίγα λόγια η θεραπεία που προτείνεται, ελλείψει του αποτελεσματικού αντιβιοτικού, είναι να αφήσουμε τον ασθενή να πεινάσει για να πεθάνει το μικρόβιο.  Υπολογίζω να μάθουμε  σύντομα ποιός θα πεθάνει πρώτος.  Εφ’ όσον φυσικά ο ασθενής παραμείνει στο ίδιο νοσοκομείο.

Πανίκος Δημητριάδης

Καθηγητής Οικονομικών

Πανεπιστήμιο του Leicester

 * Βλ: S. Andrianova, P. Demetriades and C. Xu "Political Economy Origins of Financial Markets in Europe and Asia", World Development (Forthcoming). Available online at Science Direct:
http://dx.doi.org/10.1016/j.worlddev.2010.10.001
9 σχόλια
YiannisP on 09/03/2011
Συγχηαρητήρια για το άρθρο. Αντί να πώ ότιδήποτε άλλο που θα υποτιμόυσε ίσως την ορθότητα των θέσεων του κυρίου Δημητριάδη, θα πώ ότι η Ελλάδα θα σωθεί ΜΟΝΟ αν η οικονομική της πολιτική αποφασίζεται απο τεχνοκράτες και όχι απο πολιτικάντηδες και εργατοπατέρες. Τα ίδια βέβια ισχύουν και για την Κύπρο.
Βογαζιανός on 09/03/2011
''Δεν υπάρχει καλό υποκατάστατο για τις καλά σχεδιασμένες και καλά εκτελεσμένες δημόσιες επενδύσεις, που γίνονται με σωστές διαδικασίες από υπόλογους λειτουργούς ενός δημοκρατικού κράτους.'' Μα φανερά το Ελληνικό δημόσιο όπως και το Κυπριακό δε ακολουθεί τέτοιες διαδικασίες και οι δημόσιοι λειτουργοί δεν είναι υπόλογοι, βλέπε τη διαφθορά που κατατάσει τη Ελλάδα στης χειρότερες της Ευρωπης και τη κακή στόχευση δαπανών σε άσχετα έργα (Κύπρος-δρόμος Πόλης Χρυσοχου-Πάφου). Η απάντηση? Ο ιδιωτικός τομέας και η αλλαγή της βάσης λειτουργίας της κρατικής μηχανής σε μοντέλο του ιδιωτικού τομέα πχ κατάργηση της μονιμότητας των εργαζομένων.
Κώστας Κ. on 09/03/2011
Εύστοχες οι παρατηρήσεις του κ. Δημητριάδη, αν μη τι άλλο, για προβληματισμό.

Εκτιμώ, ωστόσο, ότι αναφέρεται σε ένα ευνομούμενο κράτος. Ίσως να έχει υπόψη του το Ηνωμένο Βασίλειο.

Σε ένα πελατειακό κράτος, όπως η Ελλάδα, η ιδέα ότι "Δεν υπάρχει καλό υποκατάστατο για τις καλά σχεδιασμένες και καλά εκτελεσμένες δημόσιες επενδύσεις" είναι -- τουλάχιστον -- αδόκιμη.
Ανοικονόμητος on 09/03/2011
Έχω την εντύπωση ότι ο κύριος Δημητριάδης υποτιμά τους υπόλοιπους "οικονομικούς παράγοντες". Είμαι βέβαιος ότι υπάρχουν πολλοί που αντιλαμβάνονται όλα όσα λέει. Αντιλαμβάνονται όμως και μερικά άλλα πράγματα που ο κύριος Δημητριάδης δεν φαίνεται να αντιλαμβάνεται, όπως για παράδειγμα αυτό που ανέφεραν οι δύο προηγούμενοι σχολιαστές.

Όλοι θα συμφωνήσουν ότι οι "καλά σχεδιασμένες και καλά εκτελεσμένες δημόσιες επενδύσεις" είναι ωφέλιμες. Το ερώτημα είναι: πόσο ωφέλιμες είναι οι κάθε λογής επιδοτήσεις, τα μη στοχευμένα επιδόματα, η "διάσωση" χρεωκοπημένων επιχειρήσεων, οι πλουσιοπάροχοι μισθοί και ωφελήματα στους δημόσιους υπαλλήλους;
P. Demetriades on 09/03/2011
Ευχαριστώ γιά τα σχόλια σας.

Δεν έχω μιλήσει γιά επιδοτήσεις ούτε και γιά διάσωση χρεωκοπημένων επιχειρήσεων, και ούτε και υπέρ πλουσιοπάρωχων μισθών στο δημόσιο (δεν είμαι και τόσο σίγουρος ότι οι τελευταίοι υπάρχουν στην Ελλάδα - αυτό είναι ίσως περισσότερο πρόβλημα στην Κύπρο).

Η Ελλάδα είναι χώρα στην οποία ακούγονται πολλά γιά τη διαφθορά και τη διαπλοκή. Αν πράγματι αυτό είναι το μεγαλύτερο νόσημα της χώρας, τότε όποιος πολιτικός μπορεί να πείσει ότι έχει τη θεραπεία θα εκλεγεί. Το γεγονός ότι αυτό δεν έχει συμβεί από μόνο του εισηγείται ότι στην ουσία το πρόβλημα αυτό δεν είναι και πολύ μεγαλύτερο από άλλες Ευρωπαικές χώρες, ιδιαίτερα αυτές της περιφέρειας.

Μου φαίνεται ότι είναι χαρακτηριστικό του Ελληνικού λαού να μεγαλοποιεί και να διατυμπανίζει τα όποια κακώς έχοντα, σε αντίθεση γιά παράδειγμα με άλλους λαούς – και ιδαίτερα τους Βόριους που προτιμούν να κρύβουν τα βρώμικα τους στις ντουλάπες και κάτω από χαλιά.

Αυτός δεν είναι σίγουρα λόγος γιά να σταματήσουν τα αναπτυξιακά έργα και οι δαπάνες.

Είναι λόγος γιά να αναπτυχθεί κουλτούρα χρηστής διοίκησης, και πολύ καλή πλατφόρμα γιά νέες πολιτικές δυνάμεις.

Αντιλαμβάνομαι ότι το πρόβλημα αυτό σε χώρες όπου δεν επικρατεί η δημοκρατία είναι πολύ δύσκολο να περιορισθεί. Ομως ακόμη και σε τέτοιο περιβάλλον η Διεθνής Τράπεζα δεν εισηγείται ότι πρέπει να σταματούν τα αναπτυξιακά έργα.
Μιχάλης on 09/03/2011
Αν δεν εισπραχθούν με το ζόρι οι νομιμές φορολογίες απο τον 1980- 2010 και να πανε αρκετοι στη φυλακή, κανένα συστημα δεν σωζει την ελλάδα από τον κυκλωνα που μπήκε! Πρέπει η Ελληνική κυβέρνηση να ζητήσει βοήθεια για την εισπραξη των διεσπαρμένων ανα την υφήλιο φόρων που έχουν κρύψει τα διάφορα λαμόγια αλλά και οι τιμιοι επιχειρηματίες, επαγγελματίες που παρά να πληρώνουν φορο στην διαφθορά εστελναν τα κέρδη τους στο εξωτερικό!
Κώστας Κ. on 09/03/2011
Στην προσπάθεια του να στηρίξει το επιχείρημα του, ο κατά τα άλλα πολύ συμπαθής κ. Δημητριάδης, αγνοεί πολύ βασικές μετρήσεις του βαθμού διαφθοράς που υπάρχουν σε διάφορες χώρες.

Για προβληματισμό, παραπέμπω στο εξής λινκ, όπου κάποιος μπορεί να διαπιστώσει σε λίγα δευτερόλεπτα το ζήτημα που προσπαθώ να αναδείξω για πελατειακό, διεφθερμένο κράτος, που χρειάζεται διαφορετική θεραπεία από αυτή που ισχύει σε χώρες όπως η Βρετανία.

http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2010/results
P. Demetriades on 10/03/2011
Dear Costa:

Thanks for your comment. Please note that all measures of corruption relate to perceptions.

Perceptions are not objective measures, they are subjective. They are the views of the respondents, who talk to people they know. Everyone I talk to says there is a lot of corruption in Greece. Few people I talk to say there is a lot of corruption in the UK.

I am therefore not in the least surprised that Greece and the UK show up as having high and low corruption perceptions. I am well aware of this, I use thse kinds of indices in my own research.

I have little doubt that objectively corruption is greater in Greece than in the UK, but I believe that these indices exaggerate the difference across countries partly for the reasons I outlined.

I will give you one example, to illustrate my point, although not from Greece but from Cyprus.

Last week the LSE's Director resigned because it was revealed that he accepted several million pounds from Libya to educate Libyan officials for 'leadership' roles. Among the millions, there was also a personal fee of £50,000 for advising the Libyan investment agency...

Let me add that when I sat on the Board of the Cyprus University of Technology we were approached by the Libyan government with a similar scheme. We said no because, frankly, it looked very dodgy. The LSE said yes.

Corruption is everywhere. Perceptions do differ but country comparisons tend to exaggerate the actual differences,

I suggest you read Simon Johnson's 13 bankers. It is about the United States. Johnson was until recently chief economist at the IMF. He knows what he is talking about - it is all based on fact. The book is an eye-opener. Let us talk again after that.
Κώστας Κ. on 10/03/2011
Συμφωνώ ότι άλλο perceptions και άλλο συμπεριφορά, αλλά σίγουρα τα perceptions δεν δημιουργούνται από thin air.

Ενδιαφέρον το παράδειγμα για το LSE και το ΤΕΠΑΚ. Λόγω της παρουσίας σας στο ΤΕΠΑΚ ίσως να ξέρετε, πάντως, ότι και εδώ στην Κύπρο τα perceptions είναι ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται με πολιτικά κριτήρια, ότι ονομάζεται "κόκκινο" πανεπιστήμιο και ότι υπάρχει αναξιοκρατία.

Θα μου πείτε, βέβαια, άλλο perceptions άλλο συμπεριφορά. Και εγώ θα σας πω ότι όπου υπάρχει καπνός υπάρχει και φωτιά.

Επί της ουσίας της επιχειρήματος σας, σας παραπέμπω στην καθημερινότητα του κάθε Έλληνα που αναγκάζεται να δίνει φακελάκια στα νοσοκομεία (και φακέλους) στην εφορία.

Αυτό γίνεται και στην Αγγλία;

Και πάλιν, σας ευχαριστώ πολύ για το χρόνο σας και για τις πολύ χρήσιμες παρατηρήσεις.