Θέλει αρετή και τόλμη η μεταρρύθμιση της δικαιοσύνης
Είναι κοινός τόπος ότι συστατικό στοιχείο μιας δημοκρατίας είναι το κράτος δικαίου, βασικό χαρακτηριστικό του οποίου αποτελεί η ύπαρξη αποτελεσματικής και ποιοτικής δικαιοσύνης. Την ίδια ώρα είναι κοινή η παραδοχή ότι η δικαιοσύνη στον τόπο μας χρήζει άμεσων και ολιστικών εκσυγχρονιστικών μεταρρυθμίσεων.
Από το Μάρτιο του 2020 μέχρι σήμερα, έχουν διαφανεί εντονότερα τα προβλήματα και οι χρόνιες αγκυλώσεις που συνδέονται με τις μεταρρυθμίσεις που δεν υλοποιήθηκαν και δεν υλοποιούνται. Μια ακόμη χρονιά ολοκληρώθηκε με τις προκλήσεις στον τομέα της δικαιοσύνης να διογκώνονται, ενώ την ίδια ώρα η μετακύλιση ευθυνών σε πολιτικό επίπεδο μετατρέπεται σε κακόγουστο σίριαλ.
Η οργανωτική αναβάθμιση των δικαστηρίων, η περαιτέρω αποσυμφόρηση του συστήματος μέσω της ενδυνάμωσης των εξωδικαστικών τρόπων επίλυσης διαφορών, η συνεχής εκπαίδευση δικαστών και δικαστικών υπαλλήλων, η βελτίωση της νομοθεσίας εκεί και όπου χρειάζεται, είναι βασικές συνιστώσες και καίριοι στόχοι της μεταρρύθμισης.
Δικαιοσύνη που λειτουργεί με αργούς ρυθμούς και δεν επιλύει εγκαίρως τις διαφορές που της απευθύνουν οι πολίτες, δεν επιτελεί την αποστολή της και αυτό αναμενόμενα έχει αρνητικό αντίκτυπο στην κοινωνική σταθερότητα και την οικονομική ανάπτυξη.
Παρά τη σημασία που αποδίδεται διεθνώς στους ρυθμούς απονομής της δικαιοσύνης, στην Κύπρο η επιτάχυνσή της παραμένει μέχρι στιγμής ρητορικό σχήμα.
Το δικαστικό σύστημα είναι ανάγκη να συντονισθεί με τα σύγχρονα δεδομένα και τις απαιτήσεις της εποχής, οι οποίες έχουν αλλάξει άρδην. Η αναγνώριση, και μόνο, των προβλημάτων δεν συμβάλλει στην επίλυσή τους, όταν οι μεταρρυθμιστικές εξαγγελίες μένουν χωρίς αντίκρισμα. Τόλμη δεν είναι τα λόγια και οι δεσμεύσεις, αλλά η πραγμάτωσή τους.
Η αποδοτικότητα του συστήματος απονομής δικαιοσύνης στον τόπο δοκιμάζεται καθημερινά.
Πιο συγκεκριμένα, το χρόνιο πρόβλημα της καθυστέρησης στην απονομή της δικαιοσύνης, απαιτεί ριζική αντιμετώπιση. Εξάλλου, η στόχευση αυτή αποτελεί κεντρικό πυλώνα της μεταρρύθμισης, στη βάση των τριών Νομοσχεδίων τα οποία εκκρεμούν ενώπιον της Βουλής, παρά την αισιοδοξία που εκφραζόταν ότι αυτά θα ψηφίζονταν πριν από την εκπνοή του 2021.
Η συζήτηση για το θέμα της μεταρρύθμισης εντάθηκε από το Μάιο του 2019, όταν εγκρίθηκαν τα Νομοσχέδια του πρώην υπουργού Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης, κ. Ιωνά Νικολάου, τα οποία βρίσκονται ενώπιον της Βουλής για διάστημα πέραν των δύο χρόνων. Η κατ’ άρθρον συζήτηση ολοκληρώθηκε τον Απρίλιο του 2021, ενσωματώθηκαν οι εισηγήσεις των κομμάτων με κάποιες επιφυλάξεις για να τοποθετηθούν στην Ολομέλεια κατά την ψηφοφορία. Κάποιες πολιτικές δυνάμεις, ωστόσο, συνεχίζουν να επικαλούνται προβληματισμούς που εξέφρασε το Ανώτατο Δικαστήριο, το οποίο όμως, όσον αφορά τη δημιουργία των τριών δικαστηρίων στην ανώτατη βαθμίδα, δεν εγείρει θέματα συνταγματικότητας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ΠΔΣ τους προηγούμενους μήνες πραγματοποίησε σειρά συναντήσεων με όλα τα πολιτικά κόμματα, τα οποία ενημέρωσε διεξοδικώς για το κατ’ επείγον της υλοποίησης της δικαστικής μεταρρύθμισης. Στο πλαίσιο αυτό, δόθηκαν διευκρινιστικές λεπτομέρειες επί ουσιωδών θεμάτων καθώς και σχετικό επεξηγηματικό σημείωμα.
Μολονότι, όπως έχω αναφέρει, όλοι σημειώνουν και αναγνωρίζουν τα προβλήματα, φαίνεται ότι η επιχειρούμενη προσπάθεια για μεταρρύθμιση της δικαιοσύνης μετατρέπεται σε μπαλάκι μικροπολιτικών σκοπιμοτήτων, με εμφανείς τις επιπτώσεις στο κοινωνικό και οικονομικό – επιχειρηματικό γίγνεσθαι του τόπου.
Θα πρέπει, επίσης, να ληφθεί σοβαρά υπόψη και να γίνει καταληπτό ότι οι μεγάλες καθυστερήσεις που καταγράφονται τις τελευταίες δεκαετίες στην απονομή της δικαιοσύνης αποτελούν από τους βασικότερους παράγοντες υπονόμευσης του κράτους δικαίου, και αποσταθεροποίησης του επιχειρηματικού περιβάλλοντος.
Η αξιοποίηση των ευκαιριών της ψηφιοποίησης για την πρόσβαση στη δικαιοσύνη συγκαταλέγεται στους κύριους στόχους της μεταρρύθμισης. Η προοδευτική ψηφιοποίηση του δικαστικού συστήματος θα διευκολύνει την πρόσβαση των πολιτών στη δικαιοσύνη. Τα ψηφιακά εργαλεία μπορούν να συμβάλουν στην καλύτερη οργάνωση των διαδικασιών και στην αυτοματοποίηση και επιτάχυνση της διεκπεραίωσης διαδικασιών, αυξάνοντας έτσι την αποτελεσματικότητα και την αποδοτικότητα του συστήματος. Η πανδημία έχει επιβεβαιώσει την ανάγκη επενδύσεων και χρήσης ψηφιακών εργαλείων στις δικαστικές διαδικασίες (όπως οι εξ αποστάσεως ακροάσεις).
Ενόσω λοιπόν τα τρία Νομοσχέδια εκκρεμούν ενώπιον της Βουλής, η κάθε μέρα που περνάει είναι εις βάρος του πολίτη γιατί δεν ενεργοποιείται το σύστημα που προνοεί η μεταρρύθμιση για εκδίκαση των εφέσεων από το νέο Εφετείο και από το νέο Ανώτατο και το νέο Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο. Με τη λειτουργία του συστήματος, ως προνοείται στα Νομοσχέδια, αναμένεται ότι σε ένα χρονικό ορίζοντα τριών – τεσσάρων χρόνων, ο όγκος των καθυστερημένων υποθέσεων (backlog), 5,000 περίπου εφέσεων, θα εκδικαστεί. Στο μεταξύ, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι στοιβάζονται και νέες υποθέσεις.
Επιπρόσθετα, βασικό συστατικό της μεταρρύθμισης είναι η εξειδίκευση. Δεν είναι δυνατόν τον 21ο αιώνα ο Κύπριος δικαστής να εξακολουθεί να είναι «jack of all trades». H ταχύτητα και η ποιότητα απονομής της δικαιοσύνης εξαρτώνται από τη δημιουργία εξειδικευμένων τμημάτων σε όλα τα επίπεδα και στάδια της απονομής της.
Ουσιαστικό βήμα εκσυγχρονισμού που ακολουθεί τον προσανατολισμό της μεταρρύθμισης είναι η επιτυχής πρόοδος της ενσωμάτωσης στο Κυπριακό Αστικό Δίκαιο των νέων Κανονισμών Πολιτικής Δικονομίας, οι οποίοι ετοιμάστηκαν από ομάδα εμπειρογνωμόνων, υπό την προεδρία του Λόρδου Dyson. Πρωταρχική στόχευση, είναι η παροχή στο Δικαστήριο δυνατότητας χειρισμού υποθέσεων κατά τρόπο δίκαιο και με αναλογικό κόστος. Σημειωτέο ότι οι Κανονισμοί υποβάλλονται σε σημαντική αναθεώρηση για πρώτη φορά κατά τα τελευταία 60 χρόνια. Το έργο αυτό αναμένεται να ενισχύσει την αποτελεσματικότητα της δικαιοσύνης και να συμβάλει σε ένα φιλικό προς επενδύσεις περιβάλλον στην Κύπρο.
Ο ΠΔΣ συνέβαλε σημαντικά τόσο κατά τη διάρκεια του προπαρασκευαστικού σταδίου των Νέων Κανονισμών όσο και κατά την εκπαίδευση των 500 δικηγόρων, ενώ δρομολογεί την εκπόνηση πλάνου για νέα σειρά σεμιναρίων ούτως ώστε να διασφαλιστεί η παροχή επαρκούς εκπαίδευσης προς όλους τους δικηγόρους μέλη του.
Συμπερασματικά, με γνώμονα την ορθή απονομή του δικαίου, τα τρία Νομοσχέδια βασίζονται στο τρίπτυχο της επιτάχυνσης της δικαιοσύνης, της ψηφιακής αναβάθμισης των υπηρεσιών και της εναρμόνισής της με τις νέες τεχνολογίες, δίνοντας απαντήσεις στο διαχρονικό πρόβλημα της καθυστέρησης στην απονομή της δικαιοσύνης με τρόπο ορθολογικό και αποτελεσματικό.
Ως εκ τούτου, θεωρώ, ότι αν η μεταρρύθμιση ως έχει προταθεί από την Κυβέρνηση, το Υπουργείο Δικαιοσύνης, το Γενικό Εισαγγελέα, τον ΠΔΣ, και τη συντριπτική πλειοψηφία των δικηγόρων δεν λάβει την έγκριση της Ολομέλειας της Βουλής σύντομα, δεν έχω καμία αμφιβολία ότι το σύστημα θα τελεί υπό καθημερινό έμφραγμα και κατάρρευση. Οι συγκρούσεις αρμοδιοτήτων και συμφερόντων στη δικαστική εξουσία θα ενταθούν και ο πολίτης αναμενόμενα θα απαξιώνει τον θεσμό της δικαιοσύνης. Και δεν πρόκειται περί κασανδρολογίας αλλά ρεαλιστικής και μετρήσιμης αποτύπωση της πραγματικότητας.
Οι σύγχρονες προκλήσεις επιβάλλουν στάση ευθύνης και συνέπεια λόγων και έργων, μακριά από κομματικές αντιπαραθέσεις οι οποίες αποπροσανατολίζουν από το καλώς νοούμενο συμφέρον της δικαιοσύνης και του κοινωνικού συνόλου. Δεν υπάρχουν άλλα περιθώρια αναβολών. Δεν μπορούμε να ροκανίζουμε άλλο τον χρόνο. Αν συνεχίσουμε με αυτό τον ρυθμό θα ακολουθούμε ασθμαίνοντας τις εξελίξεις. Γι’ αυτό η Βουλή οφείλει να δώσει το πράσινο φως στο πακέτο της μεταρρύθμισης ως έχει συμφωνηθεί, στην έναρξη της νέας χρονιάς, προκειμένου να επέλθουν ορατά και ουσιαστικά αποτελέσματα.
Πρόσφατα, το «Κράτος Δικαίου», θεσμός της Ευρωπαϊκής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μετά από επίσκεψη στην Κύπρο και συναντήσεις με όλους τους αρμόδιους φορείς, συμπεριλαμβανομένου του ΠΔΣ, εξέφρασε την άποψη ότι, τα τρία Νομοσχέδια για τη μεταρρύθμιση είναι δυνατόν και ασφαλέστατα θεμιτό να προωθηθούν. Κάποιες εισηγήσεις για βελτίωση των Νομοσχεδίων έχουν σημειωθεί και μπορεί να υιοθετηθούν στο τελικό στάδιο ψήφισης των νομοσχεδίων.
Το Ανώτατο Δικαστήριο επίσης εξέφρασε την άποψη ότι η μεταρρύθμιση θα πρέπει να προχωρήσει και σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ότι κάποιοι προβληματισμοί που εκφράστηκαν μπορεί να αποτελέσουν τροχοπέδη στην προώθηση των τριών Νομοσχεδίων. Η Έκθεση Greco επίσης έχει εγκρίνει και τα τρία Νομοσχέδια.
Η μεταρρύθμιση αφορά την ανώτατη βαθμίδα της δικαιοσύνης και θα συντείνει στην επιτάχυνση των καθυστερημένων εφέσεων και θα επισπεύσει τη διαδικασία νέων εφέσεων. Παρέχει ένα καλύτερο σύστημα συνταγματικής προστασίας στον πολίτη και διασφαλίζει σε ένα μεγάλο βαθμό την αξία στους διορισμούς, προαγωγές δικαστών σε όλα τα επίπεδα ακόμα και στους Προεδρικούς διορισμούς δικαστών στην ανώτατη βαθμίδα.
Έφτασε η ώρα της μεταρρύθμισης και αναμένουμε ότι το πρώτο τρίμηνο του 2022 θα λειτουργήσει.
Προέδρος του Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου.