Κόμματα υπεράνω δικαστικού ελέγχου!
Εν έτη 2022 τα πολιτικά κόμματα συζητούν ‘σοβαρά’ εντός του οίκου της Δημοκρατίας, τη Βουλή των Αντιπροσώπων, απάλειψη του δικαιώματος προσφυγής στη δικαιοσύνη για θέματα αποφάσεων των συλλογικών οργάνων και της λειτουργίας τους. Δεδομένης της αποστολής και του έργου των κομμάτων, η όποια αποδυνάμωση του νομοθετικού πλαισίου θα επιφέρει σημαντικό πλήγμα στη Δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες. Το δικαίωμα πρόσβασης στη δικαιοσύνη συνιστά θεμελιώδες δικαίωμα. Δεν είναι απόλυτο, μπορεί να ρυθμιστεί. Ωστόσο, ΔΕΝ μπορεί να ισοδυναμεί με ακύρωσή του δικαιώματος.
Εν έτη 2022 τα πολιτικά κόμματα συζητούν αναθεώρηση πρόνοιας του βασικού νόμου Περί Πολιτικών Κομμάτων [Ν.171(1)/2015], η οποία, αξίζει να σημειωθεί, εισήχθη προς συμμόρφωση της Κυπριακής Δημοκρατίας με τις συστάσεις της Επιτροπής των Κρατών Κατά της Διαφθοράς του Συμβουλίου της Ευρώπης (GRECO) στον 3o γύρο αξιολόγησης που αφορούσε στα πολιτικά κόμματα. Ποιο μήνυμα στέλνεται; Ολοκληρώθηκε η αξιολόγηση της GRECO τέλος ιστορίας; Πίσω στα παλιά;
Η πάταξη της διαφθοράς, η εύρυθμη λειτουργία της δημοκρατίας δεν περιορίζονται μόνο στις πρόνοιες που αφορούν τα οικονομικά, αλλά απαιτεί ένα συνεκτικό και ολοκληρωμένο θεσμικό πλαίσιο, υποστηρικτική πολιτική κουλτούρα, και πολιτική βούληση. Μήπως για τα πολιτικά κόμματα δεν μετρά η απαίτηση των πολιτών για κράτος δικαίου; Μήπως δεν το αντιλαμβάνονται παρά μόνο ως προϋπόθεση στην απορρόφηση σημαντικών πόρων, πχ από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας;
Υπεράνω δικαστικού ελέγχου η λειτουργία και οι αποφάσεις των κομμάτων!
Ο δικαστικός έλεγχος λειτουργεί ως ασφαλιστική δικλείδα για το κράτος δικαίου, παράλληλα με τη διαφάνεια και τη λογοδοσία. Είναι ατομικό δικαίωμα του κάθε πολίτη. Η πρόταση νόμου για απαλλαγή από το δικαστικό έλεγχο των αποφάσεων συλλογικών οργάνων και των διαδικασιών λειτουργίας των κομμάτων συνιστά βαρυσήμαντο δημοκρατικό ολίσθημα, και είναι έκδηλα προβληματική ως προς τη συνταγματικότητά της. Στοιχεία τα οποία η αρμόδια υπηρεσία της Βουλής δεν παρέλειψε να επισημάνει εμπεριστατωμένα. Το ενδιαφέρον από τη σκοπιά του κράτους δικαίου είναι αν μπορεί η Βουλή να παραγνωρίσει τις δικές της διαδικασίες, και σε αντικατάσταση, να προχωρήσει με θετική γνωμάτευση από τη Νομική Υπηρεσία της Δημοκρατίας, η οποία σύμφωνα με το Σύνταγμα δεν είναι νομικός σύμβουλος της Βουλής, αλλά υποβάλλει νέο λεκτικό, προτείνοντας να εξαιρεθούν από το δικαστικό έλεγχο και οι διαδικασίες λειτουργίας των κομμάτων!
Διασφάλιση εσωκομματικής δημοκρατίας
Είναι αυτό δράση ή αντίδραση στα όποια προβλήματα πρόσφατα παρουσιάστηκαν στη λειτουργία κομμάτων, πήραν το δρόμο της δικαιοσύνης, και με τη σειρά τους δημιούργησαν νέα και μεγαλύτερα προβλήματα στα κόμματα. Είναι λύση η κατάργηση του δικαστικού ελέγχου; Σαφώς όχι. Οι διαδικασίες που αφορούν τα κόμματα, ιδιαίτερα ενόψει εκλογών, είναι εξ’ ορισμού ευαίσθητες. Απαιτούν την ύπαρξη ισχυρού νομικού πλαισίου για την εσωκομματική δημοκρατία με αποτελεσματικούς μηχανισμούς επίλυσης διαφορών και παρακολούθηση συμμόρφωσης από την πολιτεία.
Εγείρονται σημαντικά ζητήματα εργαλειοποίησης προσφυγής στα δικαστήρια με απώτερο στόχο την αποσταθεροποίηση μικρών ή/και αναδυόμενων κινημάτων, τα οποία μπορεί και να κλείσουν κάτω από το οικονομικό βάρος δικαστικών διαδικασιών.
GRECO και Επιτροπή της Βενετίας
Η Κυπριακή Δημοκρατία μπορεί να αξιοποιήσει τις Κοινές Κατευθυντήριες Γραμμές για Ρύθμιση των Πολιτικών Κομμάτων και να προχωρήσει σ’ ένα ολοκληρωμένο ρυθμιστικό πλαίσιο διασφάλισης εσωτερικής δημοκρατίας των πολιτικών κομμάτων, με ενίσχυση των εσωτερικών διαδικασιών προσφυγής, και την προσφυγή στη δικαιοσύνη να αποτελεί το τελευταίο μέσο (Βλ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη Δημοκρατία μέσω του Δικαίου του Συμβουλίου της Ευρώπης (Επιτροπή της Βενετίας), Οργανισμός για τη Συνεργασία και την Ασφάλεια στην Ευρώπη (OSCE), και Γραφείο Δημοκρατικών Θεσμών και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ODIHR), CDL-AD(2020)032, παράγραφος 159, 14.12.2020).
Πάνω από των καιρών τη ζάλη
Αδιανόητο στη σύγχρονη εποχή που η Δικαιοσύνη έχει αποκτήσει δικαιοδοσία για το τι γίνεται πίσω από κλειστές πόρτες των οικογενειών και να προστατεύει τα δικαιώματα των πιο ευάλωτων μελών τους, κομματικοί παράγοντες να προσπαθούν, με εκκρεμούσα στη Βουλή πρόταση νόμου, να αφαιρέσουν την αρμοδιότητα της Δικαιοσύνης να ελέγχει τα του οίκου τους και να προστατεύει τα δικαιώματα των πολιτών μελών των κομμάτων.
Η Κύπρος δεν είναι η μόνη που στην οποία επισυμβαίνει ένα τέτοιο αντιδημοκρατικό ολίσθημα και συρρίκνωση της δημοκρατίας, και δη με πρόταση νόμου από κόμματα! Η επιστημονική γραφίδα τεκμηριώνει μια παγκόσμια βαριά τάση για 15η διαδοχική χρονιά. Η πανδημία COVID-19, απλά βάθυνε και επιτάχυνε την τάση αυτή.
Η Επ. Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Κύπρου είναι Μέλος του ΔΣ του Παγκόσμιου Πανεπιστημιακού Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Βενετίας και Κάτοχος Ευρωπαϊκής Έδρας Jean Monnet (2001).