23/07/2009 07:18
Για αλχημείες που διατηρούν το δημοσιονομικό έλλειμμα πρώτου εξαμήνου εκτός τροχιάς επιτήρησης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάνει λόγο ο αναπληρωτής Πρόεδρος του ΔΗΣΥ, αποκαλύπτοντας ότι η κυβέρνηση έχει ήδη εκταμιεύσει €80 εκ. από τη Cyta και έχει επισπεύσει εισπράξεις €75 εκ. Σε συνέντευξη του στη StockWatch, ο κ. Νεοφύτου υποστηρίζει ότι χωρίς τα έσοδα αυτά – που πέρσι μπήκαν στον κρατικό κορβανά το δεύτερο εξάμηνο – το δημοσιονομικό έλλειμμα θα ξεπερνούσε ήδη το 3% και θα βρισκόμασταν εκτός των ορίων του Συμφώνου Σταθερότητας. Θεωρεί αισιόδοξη την πρόβλεψη του IMF για περιορισμό του ελλείμματος στο 3,9% το 2009 και θεωρεί αναπόφευκτο να τεθεί η Κύπρος υπό επιτήρηση. Μιλά επίσης για πάγωμα των αναπτυξιακών δαπανών, για τη συνάντηση του με τον κ. Βγενόπουλο, για την παραμονή ή όχι της Marfin και για τους ημικρατικούς οργανισμούς. Εξηγεί γιατί ο ΔΗΣΥ τήρησε αποχή παρά την κριτική που άσκησε στο νομοσχέδιο για προσλήψεις 1083 δημοσίων υπαλλήλων και αποστασιοποιείται από την ταμπέλα του φιλελεύθερου.
Της Ηρώς Ευθυμίου
Ερ: Βάζετε συνεχώς στο στόχαστρο την οικονομική πολιτική της κυβέρνησης. Μήπως υπερβάλλετε; Δηλαδή, δεν είναι λογικό σε μια περίοδο πρωτοφανούς παγκόσμιας κρίσης, οι οικονομικοί δείκτες να είναι αρνητικοί;
Απ.: Νομίζω ότι πρόκειται για λάθος αντίληψη διότι ο ΔΗΣΥ διευκρίνισε δεκάδες φορές πως δεν ευθύνεται η κυβέρνηση για την παγκόσμια οικονομική κρίση και ότι επίσης δεν ευθύνεται ούτε για τις στρεβλώσεις που δημιουργήθηκαν διαχρονικά με τις πολιτικές ευθύνες να βαραίνουν όλα τα πολιτικά κόμματα.
Σε αυτό που κρίνεται όμως η κυβέρνηση είναι πρώτο, στις λανθασμένες εκτιμήσεις διότι ακόμα και μέχρι το τέλος του 2008 ο ίδιος ο πρόεδρος της Δημοκρατίας δήλωνε ότι η κυπριακή οικονομία μένει αλώβητη από την παγκόσμια οικονομική κρίση.
Και δεύτερο, για τις λανθασμένες εκτιμήσεις που ακόμη και το Δεκέμβρη που θα ψηφιζόταν ο προϋπολογισμός του 2009 επέμεναν οι κυβερνώντες ότι ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης θα κυμανθεί στο 3,7%, ενώ το δημοσιονομικό πλεόνασμα γύρω στο 1%.
Την ίδια ώρα η αντιπολίτευση προειδοποιούσε ότι δεν μπορεί να μείνει ανεπηρέαστη η κυπριακή οικονομία από την παγκόσμια κρίση γι’ αυτό θα έπρεπε να ληφθούν έγκαιρα μέτρα ώστε να προστατευθεί η οικονομία. Δεν εισακούστηκε όμως με αποτέλεσμα να ανατρέπονται οι προβλέψεις των κυβερνώντων.
Ερ: Ποιες οι δικές σας εκτιμήσεις για το ρυθμό ανάπτυξης;
Απ.: Ο ρυθμός ανάπτυξης σύμφωνα και με τις δικές μου προβλέψεις και εκτιμήσεις αναμένεται να κυμανθεί γύρω στο 0,3% ή 0,5%, ενώ το δημοσιονομικό πλεόνασμα μετατρέπεται σε έλλειμμα με την οικονομία της χώρας να οδηγείται σε επιτήρηση από την ΕΕ λόγω της κυβερνητικής απραξίας αλλά και κάποιων πολιτικών που κινούνται, όπως είπε και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, προς την αντίθετη κατεύθυνση.
Ερ: Δηλαδή είχαμε τη δυνατότητα να αποφύγουμε την επιτήρηση αλλά δεν εφαρμόσαμε πολιτικές προς τη σωστή κατεύθυνση;
Απ.: Σίγουρα, διότι όταν λες ότι πρέπει να περιορίσεις τις ανελαστικές δαπάνες, όπως δήλωνε το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης και πριν ο αλέκτωρ λαλήσει τρεις φορές, κατέθεσε νομοσχέδιο ενώπιον του κοινοβουλίου για έγκριση 1200 θέσεων εργασίας του δημοσίου και μονιμοποίηση 4,5 χιλ. εκτάκτων, ενώ την ίδια ώρα αυξάνουν τις παροχές χωρίς να είναι στοχευμένες, διερωτάται κανείς: Αυτά είναι μέτρα προς τη σωστή κατεύθυνση;
Ερ: Που θα φθάσει πιστεύετε το φετινό έλλειμμα και πως βλέπετε τα πράγματα να εξελίσσονται το 2010;
Απ.: Είναι το χειρότερο πράγμα να είσαι μάντης κακών προβλέψεων, την ίδια ώρα όμως είναι πολιτική ανευθυνότητα να κρύβεις το πρόβλημα κάτω από το χαλί.
Με το ρυθμό που αυξάνονται οι δημόσιες δαπάνες το 2009 έχω πληροφορίες ότι το υπουργείο Οικονομικών έδωσε σαφέστατες οδηγίες στα κυβερνητικά τμήματα και υπουργεία να παγώσουν τις αναπτυξιακές δαπάνες επειδή δεν μπορούν να περιορίσουν τις ανελαστικές.
Αντί σε περιόδους κρίσης να διοχετεύουν χρήμα προς τις αναπτυξιακές δαπάνες για να δημιουργήσουν κινητικότητα στην οικονομία, φθάνουμε στο σημείο να δίνονται οδηγίες να παγώσουν οι σχεδιασμοί για αναπτυξιακές δαπάνες. Και το λέω με όλη τη συναίσθηση της ευθύνης των λόγων μου.
Άρα έχοντας τα δημόσια έξοδα και κυρίως τις ανελαστικές δαπάνες να αυξάνονται με πάνω από 6%, τα δημόσια έσοδα να συρρικνώνονται το πρώτο εξάμηνο στο 9,1%, είναι φανερό ότι τα δύσκολα για την κυπριακή οικονομία έπονται.
Ερ: Έχετε πρόβλεψη για το ύψος του ελλείμματος;
Απ.: Προσωπικά υπολογίζω ότι αν δεν βρέξει χρήμα μέχρι το τέλος του χρόνου η εκτίμηση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου θα είναι πολύ αισιόδοξη για το δημοσιονομικό έλλειμμα του 3,9%.
Θα δώσω και μια απάντηση παραθέτοντας αριθμούς σε όσους νομίζουν ότι το οικονομικό επιτελείο του ΔΗΣΥ, όπως λέει συχνά ο βουλευτής του ΑΚΕΛ Σταύρος Ευαγόρου, στοιχηματίζει στους αριθμούς. Το έχουμε πει πολλές φορές ότι ίσως ο πρόεδρος της Δημοκρατίας να μην είναι πλήρως ενήμερος για την κατάσταση των δημόσιων οικονομικών διότι ακόμη και οι αριθμοί που ανακοινώνονται από τη Στατιστική Υπηρεσία δεν αντικατοπτρίζουν τη σωστή εικόνα.
Το έλλειμμα υπολογίζεται περίπου στο 2% το πρώτο εξάμηνο. Εγώ λέω και με βάση τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας θα είναι πάνω από 2% για το πρώτο εξάμηνο.
Ερ: Που το στηρίζεται αυτό;
Απ.: Στο ΔΗΣΥ μελετούμε, αν δεν το γνωρίζουν οι κυβερνώντες και έχουμε προσέξει δύο πράγματα και αν είναι διαφορετικά παρακαλούμε το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης να μας διορθώσει.
Πρώτον, έσοδα από άδειες κυκλοφορίας του 2008 ύψους €71 εκ. μπήκαν ως έσοδα του κράτους τον Ιούλιο του 2008. Άρα έσοδα του δευτέρου εξαμήνου. Το 2009 παρουσιάζονται €75 εκ. έσοδα από τις άδειες κυκλοφορίας το Μάιο του 2009, άρα τα €75 εκ. που με βάση τα περσινά στοιχεία θα συνυπολογίζονταν ως έσοδα του δευτέρου εξαμήνου, έχουν θεωρηθεί ως έσοδα του πρώτου.
Δεύτερο, το 2008 το κράτος έχει εισπράξει από την ΑΤΗΚ ως συνεισφορά €77 εκ., εκ των οποίων τα €63 εκ. το δεύτερο εξάμηνο του 2008 και μόλις €14 εκ. το πρώτο εξάμηνο του 2008. Φέτος σύνολο €80 εκ. έχουν περαστεί ως έσοδα του κράτους το πρώτο εξάμηνο από συνεισφορές της ΑΤΗΚ προς το κράτος.
€75 εκ. συν €66 εκ., μιλούμε για €141 εκ. που με βάση τα περσινά στοιχεία θα ήταν έσοδα του δεύτερου εξαμήνου, έχουν μεταφερθεί στο πρώτο εξάμηνο. Άρα στο 2% συν έλλειμμα του πρώτου εξαμήνου, εάν κάποιος προσθέσει τα €141 εκ. έσοδα που άλλες χρονιές ήταν στο δεύτερο εξάμηνο και φέτος παρουσιάζονται στο πρώτο, πιάσαμε το 3% του ΑΕΠ στο έλλειμμα και πάμε…
Και ερωτώ το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης: Μήπως με κάποιες παραινέσεις κάποιοι οργανισμοί τον προσωρινό φόρο για το 2009 που έπρεπε να πληρωθεί μέχρι τον Αύγουστο του 2009, μήπως κάποιοι καλοπροαίρετα έχουν πληρώσει γύρω στα περίπου €14 εκ. πριν το πρώτο εξάμηνο;
Άρα όταν κάποιος σοβαρός αναλυτής κάνει ανάλυση δεν νομίζω ότι κάνει κριτική στην κυβέρνηση.
Με αυτή την εικόνα των δημόσιων οικονομικών που στηρίχθηκε η κυβέρνηση ώστε να αυξήσει περαιτέρω τις ανελαστικές δαπάνες και που στηρίχθηκε για να συνεχίσει την κοινωνική πολιτική της; Αν και είμαι υπέρμαχος της κοινωνικής πολιτικής και πιστεύω ότι θα πρέπει να θωρακίσουμε τις κοινωνικά ευαίσθητες ομάδες δεν θα πρέπει οι κυβερνώντες να συνεχίζουν να κατασπαταλούν από τα εισοδήματα του κύπριου φορολογούμενου σε μη στοχευμένες κοινωνικές παροχές.
Ερ: Θεωρείτε εξωφρενικό να τεθεί η Κύπρος υπό επιτήρηση τη στιγμή που όλοι σχεδόν οι εταίροι μας βρίσκονται στην ίδια μοίρα;
Απ.: Ξέρετε τι λέτε; Ότι πάτε να επισκεφτείτε ένα ασθενή και του λέτε θα πεθάνεις, δεν υπάρχει πρόβλημα όμως διότι στο κοιμητήριο που θα πας, υπάρχουν και άλλοι.
Δεν λέω ότι η κυπριακή οικονομία είναι σε αυτή την κατάσταση. Έχει γερά θεμέλια, με προβληματίζει όμως που την οδηγούν οι οικονομικοί χειρισμοί της κυβέρνησης διότι δεν μπορεί μια οικονομία που μέχρι το 2007 είχε πλεονάσματα της τάξης του 4% να πάει σε ελλείμματα το 2009 πάνω από 4%.
Και που θα καταλήξει το 2010; Η δική μου εκτίμηση είναι ότι οι προβλέψεις του Νομισματικού Ταμείου είναι πολύ αισιόδοξες.
Το ερώτημα λοιπόν δεν είναι αν και άλλες χώρες είναι υπό επιτήρηση αλλά εάν η Κύπρος θα μπορούσε να αποφύγει την επιτήρηση. Εμείς πιστεύουμε ότι ακόμη και σήμερα εάν υπάρχει πραγματική πολιτική βούληση μπορεί να ανάκαμψη η κακή πορεία της οικονομίας. Ως αντιπολίτευση δηλώσαμε κατ’ επανάληψη ότι είμαστε στη διάθεση της κυβέρνησης για μια εθνική σύσκεψη για την οικονομία. Χρειάζεται να παρθούν καθοριστικές αποφάσεις για την οικονομία του τόπου.
ΔΗΣΥ
Ερ: Είστε ιδιαίτερα επικριτικός στο θέμα της δημιουργίας 1083 νέων θέσεων στη δημόσια υπηρεσία. Εντούτοις, τηρήσατε αποχή στη σχετική ψηφοφορία…
Απ.: Εάν υπήρχε η δυνατότητα να μην περνούσε το κυβερνητικό νομοσχέδιο ο ΔΗΣΥ θα το καταψήφιζε. Όπως όμως είχε διαμορφωθεί το κλίμα με τις πολιτικές δυνάμεις της συμπολίτευσης να ψηφίζουν υπέρ του νομοσχεδίου, είτε καταψήφιζε ο ΔΗΣΥ είτε τηρούσαμε αποχή ήταν δεδομένη η ψήφιση του προϋπολογισμού λόγω της στάσης των κομμάτων της συμπολίτευσης. Άρα θα ήταν σωστό αυτό που αναφέρατε αν υπήρχε οποιαδήποτε πολιτική δύναμη που καταψήφιζε το νομοσχέδιο και με τη ψήφο του Δημοκρατικού Συναγερμού στερούσαμε τη δυνατότητα να ανακοπεί η αύξηση ανελαστικών δαπανών.
Ερ: Επικρίνετε κατά καιρούς την πολιτική παροχών της κυβέρνησης, αλλά στελέχη του κόμματος ζητούν περισσότερες. Τελικά, ποιο Συναγερμό να πιστέψει η κοινή γνώμη: Το λαϊκό ή το φιλελεύθερο Συναγερμό;
Απ.: Εγώ δεν είμαι εναντίον της στήριξης κοινωνικά ευαίσθητων ομάδων, θα έλεγα ακόμη ότι η κυβέρνηση θα πρέπει να παρέχει περισσότερα σε αυτούς που έχουν πραγματική ανάγκη. Θα προτιμούσα δηλαδή αντί επιταγή €300 και σε πλούσιους και μη πλουσίους συνταξιούχους, να δώσει €600-€700 σε αυτούς που πραγματικά έχουν ανάγκη.
Αλλά να μη κάνουν το χουβαρντά με ξένα κόλλυβα.
Ερ: Καλώς ή κακώς, τα ελλείμματα είναι γεγονός. Υπάρχουν τρόποι κάλυψης ελλειμμάτων χωρίς επιβολή νέων φόρων;
Απ.: Αντί σε περιόδους οικονομικής κρίσης η κυβέρνηση να προσπαθεί να ξαλαφρώσει από τα βαρίδια για να δημιουργήσει ανάπτυξη, θέσεις εργασίας, εθνικό πλούτο, κινείται στην αντίθετη κατεύθυνση. Αντί περιορισμών των ανελαστικών δαπανών που δεν τις αντέχει η οικονομία, τις επαυξάνουν ενώ θα περιορίσουν τις αναπτυξιακές δαπάνες ανεξάρτητα από τις πολιτικές εξαγγελίες της κυβέρνησης.
Και πολύ φοβούμαι ότι θα φορτώσουν και άλλα φορολογικά βάρη στην κυπριακή μικρομεσαία επιχείρηση.
Και δυστυχώς όταν όλες οι άλλες χώρες θα οδηγούνται σε ανάκαμψη η Κύπρος θα βυθίζεται σε πιο βαθιά κρίση.
Και για να μην παρεξηγηθώ ότι είμαι ενάντια σε οποιαδήποτε πολιτική για πάταξη της φοροδιαφυγής: Έχει υποχρέωση το κράτος να πατάξει τη φοροδιαφυγή.
Άλλο όμως είναι η πάταξη της φοροδιαφυγής και άλλο αν νομίζει η κυβέρνηση πως προτάσσοντας το πολύ σωστό θέμα της πάταξης της φοροδιαφυγής, θα φέρει από την πίσω πόρτα επιπρόσθετες φορολογίες. Θα βρει το ΔΗΣΥ αντίπαλο της.
Marfin
Ερ: Βρεθήκατε την περασμένη Δευτέρα με τον κ. Βγενόπουλο. Τι είπατε;
Απ.: Είπαμε ότι δεν παζαρεύουμε τους θεσμούς αλλά και ότι είναι επιθυμητή η παραμονή της Marfin στην Κύπρο ως της δεύτερης μεγαλύτερης κυπριακής τράπεζας για λόγους συναισθηματικούς και οικονομικούς.
Ο Δημοκρατικός Συναγερμός δεν μπορεί να παραγράψει ότι ο Όμιλος Βγενόπουλου είναι ένας σημαντικός επενδυτής στην Κύπρο.
Πέραν του τραπεζικού τομέα έχει επενδύσει και στον τομέα της γαλακτοβιομηχανίας, είναι γνωστό ότι η Vivardia που ανήκει στον Όμιλο, έχει εξαγοράσει τα γαλακτοκομεία Χαραλαμπίδη και Κρίστη, στον τομέα της υγείας επίσης έχει εξαγοράσει την κλινική Αχίλλειον και στον τομέα της τουριστικής βιομηχανίας το Χίλτον.
Η κυπριακή πολιτεία έχει υποχρέωση με πλήρη διαφάνεια και αντικειμενικά κριτήρια να διασφαλίζει την ίση μεταχείριση είτε πρόκειται για κυπρίους, είτε ξένους επενδυτές, είτε είναι ο κ. Βγενόπουλος.
Να υπενθυμίσω ότι όταν στην υπόθεση του Κατάρ εμείς είπαμε καλοδεχούμενο το Κατάρ αλλά με διαφάνεια και ίση μεταχείριση διότι δεν μπορείς για κάποιον που σωστά προσπαθείς να προσελκύσεις να του δίνεις κίνητρα, ενώ στον ακριβώς απέναντι να μη ακολουθείς την ίδια τακτική και να ακολουθείς άλλα κριτήρια, άλλες διαδικασίες και άλλους συντελεστές. Ο ΔΗΣΥ έχει μια συνέπεια και δεν αλλάζει γραμμή ανεξάρτητα ποιόν ενδιαφέρει το θέμα. Οι θεσμοί δεν παζαρεύονται ούτε η αντικειμενικότητα και ίση μεταχείριση.
Ερ: Που στηρίζεται την πεποίθηση ότι μπορεί να παραμείνει η Marfin χωρίς κάποιες αλλαγές του θεσμικού πλαισίου;
Απ.: Μια πολιτεία δεν μπορεί κατά την άποψη μου να λέει ότι θα αλλάξει τους θεσμούς για να παραμείνει μια εταιρεία στην Κύπρο. Θα πρέπει όμως να καταβάλει προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση μέσω διαλόγου. Εάν αλλάξεις τους θεσμούς θα στείλεις αρνητικό μήνυμα διότι θα δημιουργηθεί η αντίληψη ότι πας να κάνεις tailor-made θεσμούς με βάση του τι θέλει μια μεγάλη ή μικρή επενδυτική επιχείρηση. Είναι το χειρότερο μήνυμα που μπορεί να σταλεί προς τα έξω.
Ερ: Χωρίς αλλαγή του θεσμικού πλαισίου εκτιμάτε ότι θα παραμείνει η Marfin στην Κύπρο;
Απ.: Δεν ξέρω. Eίναι θέμα των μετόχων της, δεν μου πέφτει λόγος μένα.
Ερ: Λάβατε πρόσκληση από τον υπουργό Οικονομικών για να συμμετάσχετε στη συζήτηση που θα διεξαχθεί στην παρουσία και του κ. Βγενόπουλου για το πώς μπορεί η Κύπρος να προβληθεί ακόμη περισσότερο ως χρηματοοικονομικό κέντρο;
Απ.: Ένα μήνυμα θέλω να στείλω στο οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης. Nα ξεχάσει αν νομίζει ότι με αφορμή το θέμα της Marfin και του συναισθηματικού κλίματος που έχει δημιουργηθεί στον κόσμο που θα ήθελε την παραμονή της τράπεζας στην Κύπρο, θα μπορέσει να υλοποιήσει τους από καιρό έκδηλους στόχους της να χειραγωγήσει την ανεξαρτησία της Κεντρικής Τράπεζας για να είναι υπό τον πολιτικό έλεγχο του οικονομικού επιτελείου της.
Ένα έχω να πω: Περπατούν επί οικονομικού και πολιτικού ναρκοπέδιου. Εκείνοι δικαιούνται να πατούν επί ναρκοπεδίου, ο ΔΗΣΥ δεν παίζει με τους θεσμούς και την ανεξαρτησία τους.
Ημικρατικοί
Ερ: Είστε επικριτικός στην πρακτική των κομματικών διορισμών στα ΔΣ ημικρατικών. Έχετε λύσεις στα χρόνια προβλήματα διοίκησης που αντιμετωπίζουν;
Απ.: Διατύπωσα με ξεκάθαρο τρόπο την άποψη μου, όμως προσπαθώ μέσα από τις δημοκρατικές διαδικασίες να δίδω αυτή την πολιτική μάχη και εκτιμώ ότι κάποτε θα ωριμάσει το σύστημα. Εξάλλου ο ΔΗΣΥ δεν απορρίπτει τις θέσεις αρχής απλώς η εκτίμηση του πολιτικού γραφείου είναι ότι δεν μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα σήμερα με αυτή τη διακυβέρνηση.
Ερ: Λύσεις στα χρόνια προβλήματα των ημικρατικών έχετε;
Απ.: Υπάρχουν δύο κατηγοριών ημικρατικοί, άσκησης πολιτικής όπως ο ΚΟΤ και ο ΚΟΑ, όπου εκεί κάνουν πολιτική γι’ αυτό θα πρέπει να διασφαλιστεί η εκτέλεση της σωστής πολιτικής μέσου του θεσμικού πλαισίου.
Υπάρχουν όμως και ημικρατικοί οργανισμοί όπως η Αρχή Λιμένων, η ΑΤΗΚ και η ΑΗΚ που είναι επιχειρήσεις.
Και ερωτώ: Θα συνεχίσουν με αυτό το θεσμικό πλαίσιο; Δεν θέλω να ρίχνω αυγά στους τοίχους. Αυτή η κυβέρνηση διαφωνεί με την αποκρατικοποίηση. Όμως είναι κανένας σήμερα που διαφωνεί ότι θα πρέπει να αλλάξει το θεσμικό πλαίσιο για να καταστούν πιο ανταγωνιστικοί έναντι του ιδιωτικού τομέα;
Τους έχουν βαρίδια και για να τους εξισορροπήσουμε, επειδή δεν μπορούν να είναι ευέλικτοι, συνεχίζουν τα μονοπώλια και πληρώνει τα σπασμένα ο κύπριος φορολογούμενος.
Όπως για παράδειγμα στην ΑΗΚ, δεν φταίει ο καταναλωτής ούτε και η επιχείρηση για το ότι πληρώνουμε το πιο ακριβό ρεύμα στην Ευρώπη, γιατί χρησιμοποιούν μαζούτ αντί πετρέλαιο ή γιατί το μεγαλύτερο μέρος των εξόδων τους προέρχεται από τα λειτουργικά έξοδα.
Ερ: Πιστεύετε ότι η κοινή γνώμη στηρίζει τη μερική ιδιωτικοποίηση των ημικρατικών οργανισμών;
Απ.: Θέλω να είμαι ειλικρινής: Όχι. Ξέρετε πως ενεργούν στον τόπο μας όταν φθάσουν στα πρόθυρα της χρεοκοπίας κάποιες κρατικές εταιρείες, είτε κάποιοι ημικρατικοί οργανισμοί, σκέφτονται πώς να απαλλαχτούν από αυτούς.
Σε μερικούς μήνες θα προσπαθούν να βρούνε γαμπρό για τη Eurocypria. Θα είναι όμως τόσα τα οικονομικά βάρη και χρέη της που θα μείνει στο ράφι.
Γι’ αυτό έχει σημασία πότε παίρνουμε κάποιες τολμηρές αποφάσεις είτε για τις κρατικές εταιρείες είτε για τους ημικρατικούς οργανισμούς. Το δημόσιο είναι καλό να διασφαλίζει καλούς όρους εργασίας, καλές μισθοδοσίες, ασφάλειες των εργαζομένων, καλό ωράριο και σύνταξη.
Δυστυχώς όμως την ίδια στιγμή δεν διασφαλίζει και καλή εξυπηρέτηση του πολίτη και όταν το κράτος εμπλέκεται στις επιχειρήσεις είναι ο καλύτερος εργοδότης και εξελίσσεται ένας από τους χειρότερους επιχειρηματίες.
Της Ηρώς Ευθυμίου
Ερ: Βάζετε συνεχώς στο στόχαστρο την οικονομική πολιτική της κυβέρνησης. Μήπως υπερβάλλετε; Δηλαδή, δεν είναι λογικό σε μια περίοδο πρωτοφανούς παγκόσμιας κρίσης, οι οικονομικοί δείκτες να είναι αρνητικοί;
Απ.: Νομίζω ότι πρόκειται για λάθος αντίληψη διότι ο ΔΗΣΥ διευκρίνισε δεκάδες φορές πως δεν ευθύνεται η κυβέρνηση για την παγκόσμια οικονομική κρίση και ότι επίσης δεν ευθύνεται ούτε για τις στρεβλώσεις που δημιουργήθηκαν διαχρονικά με τις πολιτικές ευθύνες να βαραίνουν όλα τα πολιτικά κόμματα.
Σε αυτό που κρίνεται όμως η κυβέρνηση είναι πρώτο, στις λανθασμένες εκτιμήσεις διότι ακόμα και μέχρι το τέλος του 2008 ο ίδιος ο πρόεδρος της Δημοκρατίας δήλωνε ότι η κυπριακή οικονομία μένει αλώβητη από την παγκόσμια οικονομική κρίση.
Και δεύτερο, για τις λανθασμένες εκτιμήσεις που ακόμη και το Δεκέμβρη που θα ψηφιζόταν ο προϋπολογισμός του 2009 επέμεναν οι κυβερνώντες ότι ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης θα κυμανθεί στο 3,7%, ενώ το δημοσιονομικό πλεόνασμα γύρω στο 1%.
Την ίδια ώρα η αντιπολίτευση προειδοποιούσε ότι δεν μπορεί να μείνει ανεπηρέαστη η κυπριακή οικονομία από την παγκόσμια κρίση γι’ αυτό θα έπρεπε να ληφθούν έγκαιρα μέτρα ώστε να προστατευθεί η οικονομία. Δεν εισακούστηκε όμως με αποτέλεσμα να ανατρέπονται οι προβλέψεις των κυβερνώντων.
Ερ: Ποιες οι δικές σας εκτιμήσεις για το ρυθμό ανάπτυξης;
Απ.: Ο ρυθμός ανάπτυξης σύμφωνα και με τις δικές μου προβλέψεις και εκτιμήσεις αναμένεται να κυμανθεί γύρω στο 0,3% ή 0,5%, ενώ το δημοσιονομικό πλεόνασμα μετατρέπεται σε έλλειμμα με την οικονομία της χώρας να οδηγείται σε επιτήρηση από την ΕΕ λόγω της κυβερνητικής απραξίας αλλά και κάποιων πολιτικών που κινούνται, όπως είπε και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, προς την αντίθετη κατεύθυνση.
Ερ: Δηλαδή είχαμε τη δυνατότητα να αποφύγουμε την επιτήρηση αλλά δεν εφαρμόσαμε πολιτικές προς τη σωστή κατεύθυνση;
Απ.: Σίγουρα, διότι όταν λες ότι πρέπει να περιορίσεις τις ανελαστικές δαπάνες, όπως δήλωνε το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης και πριν ο αλέκτωρ λαλήσει τρεις φορές, κατέθεσε νομοσχέδιο ενώπιον του κοινοβουλίου για έγκριση 1200 θέσεων εργασίας του δημοσίου και μονιμοποίηση 4,5 χιλ. εκτάκτων, ενώ την ίδια ώρα αυξάνουν τις παροχές χωρίς να είναι στοχευμένες, διερωτάται κανείς: Αυτά είναι μέτρα προς τη σωστή κατεύθυνση;
Ερ: Που θα φθάσει πιστεύετε το φετινό έλλειμμα και πως βλέπετε τα πράγματα να εξελίσσονται το 2010;
Απ.: Είναι το χειρότερο πράγμα να είσαι μάντης κακών προβλέψεων, την ίδια ώρα όμως είναι πολιτική ανευθυνότητα να κρύβεις το πρόβλημα κάτω από το χαλί.
Με το ρυθμό που αυξάνονται οι δημόσιες δαπάνες το 2009 έχω πληροφορίες ότι το υπουργείο Οικονομικών έδωσε σαφέστατες οδηγίες στα κυβερνητικά τμήματα και υπουργεία να παγώσουν τις αναπτυξιακές δαπάνες επειδή δεν μπορούν να περιορίσουν τις ανελαστικές.
Αντί σε περιόδους κρίσης να διοχετεύουν χρήμα προς τις αναπτυξιακές δαπάνες για να δημιουργήσουν κινητικότητα στην οικονομία, φθάνουμε στο σημείο να δίνονται οδηγίες να παγώσουν οι σχεδιασμοί για αναπτυξιακές δαπάνες. Και το λέω με όλη τη συναίσθηση της ευθύνης των λόγων μου.
Άρα έχοντας τα δημόσια έξοδα και κυρίως τις ανελαστικές δαπάνες να αυξάνονται με πάνω από 6%, τα δημόσια έσοδα να συρρικνώνονται το πρώτο εξάμηνο στο 9,1%, είναι φανερό ότι τα δύσκολα για την κυπριακή οικονομία έπονται.
Ερ: Έχετε πρόβλεψη για το ύψος του ελλείμματος;
Απ.: Προσωπικά υπολογίζω ότι αν δεν βρέξει χρήμα μέχρι το τέλος του χρόνου η εκτίμηση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου θα είναι πολύ αισιόδοξη για το δημοσιονομικό έλλειμμα του 3,9%.
Θα δώσω και μια απάντηση παραθέτοντας αριθμούς σε όσους νομίζουν ότι το οικονομικό επιτελείο του ΔΗΣΥ, όπως λέει συχνά ο βουλευτής του ΑΚΕΛ Σταύρος Ευαγόρου, στοιχηματίζει στους αριθμούς. Το έχουμε πει πολλές φορές ότι ίσως ο πρόεδρος της Δημοκρατίας να μην είναι πλήρως ενήμερος για την κατάσταση των δημόσιων οικονομικών διότι ακόμη και οι αριθμοί που ανακοινώνονται από τη Στατιστική Υπηρεσία δεν αντικατοπτρίζουν τη σωστή εικόνα.
Το έλλειμμα υπολογίζεται περίπου στο 2% το πρώτο εξάμηνο. Εγώ λέω και με βάση τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας θα είναι πάνω από 2% για το πρώτο εξάμηνο.
Ερ: Που το στηρίζεται αυτό;
Απ.: Στο ΔΗΣΥ μελετούμε, αν δεν το γνωρίζουν οι κυβερνώντες και έχουμε προσέξει δύο πράγματα και αν είναι διαφορετικά παρακαλούμε το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης να μας διορθώσει.
Πρώτον, έσοδα από άδειες κυκλοφορίας του 2008 ύψους €71 εκ. μπήκαν ως έσοδα του κράτους τον Ιούλιο του 2008. Άρα έσοδα του δευτέρου εξαμήνου. Το 2009 παρουσιάζονται €75 εκ. έσοδα από τις άδειες κυκλοφορίας το Μάιο του 2009, άρα τα €75 εκ. που με βάση τα περσινά στοιχεία θα συνυπολογίζονταν ως έσοδα του δευτέρου εξαμήνου, έχουν θεωρηθεί ως έσοδα του πρώτου.
Δεύτερο, το 2008 το κράτος έχει εισπράξει από την ΑΤΗΚ ως συνεισφορά €77 εκ., εκ των οποίων τα €63 εκ. το δεύτερο εξάμηνο του 2008 και μόλις €14 εκ. το πρώτο εξάμηνο του 2008. Φέτος σύνολο €80 εκ. έχουν περαστεί ως έσοδα του κράτους το πρώτο εξάμηνο από συνεισφορές της ΑΤΗΚ προς το κράτος.
€75 εκ. συν €66 εκ., μιλούμε για €141 εκ. που με βάση τα περσινά στοιχεία θα ήταν έσοδα του δεύτερου εξαμήνου, έχουν μεταφερθεί στο πρώτο εξάμηνο. Άρα στο 2% συν έλλειμμα του πρώτου εξαμήνου, εάν κάποιος προσθέσει τα €141 εκ. έσοδα που άλλες χρονιές ήταν στο δεύτερο εξάμηνο και φέτος παρουσιάζονται στο πρώτο, πιάσαμε το 3% του ΑΕΠ στο έλλειμμα και πάμε…
Και ερωτώ το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης: Μήπως με κάποιες παραινέσεις κάποιοι οργανισμοί τον προσωρινό φόρο για το 2009 που έπρεπε να πληρωθεί μέχρι τον Αύγουστο του 2009, μήπως κάποιοι καλοπροαίρετα έχουν πληρώσει γύρω στα περίπου €14 εκ. πριν το πρώτο εξάμηνο;
Άρα όταν κάποιος σοβαρός αναλυτής κάνει ανάλυση δεν νομίζω ότι κάνει κριτική στην κυβέρνηση.
Με αυτή την εικόνα των δημόσιων οικονομικών που στηρίχθηκε η κυβέρνηση ώστε να αυξήσει περαιτέρω τις ανελαστικές δαπάνες και που στηρίχθηκε για να συνεχίσει την κοινωνική πολιτική της; Αν και είμαι υπέρμαχος της κοινωνικής πολιτικής και πιστεύω ότι θα πρέπει να θωρακίσουμε τις κοινωνικά ευαίσθητες ομάδες δεν θα πρέπει οι κυβερνώντες να συνεχίζουν να κατασπαταλούν από τα εισοδήματα του κύπριου φορολογούμενου σε μη στοχευμένες κοινωνικές παροχές.
Ερ: Θεωρείτε εξωφρενικό να τεθεί η Κύπρος υπό επιτήρηση τη στιγμή που όλοι σχεδόν οι εταίροι μας βρίσκονται στην ίδια μοίρα;
Απ.: Ξέρετε τι λέτε; Ότι πάτε να επισκεφτείτε ένα ασθενή και του λέτε θα πεθάνεις, δεν υπάρχει πρόβλημα όμως διότι στο κοιμητήριο που θα πας, υπάρχουν και άλλοι.
Δεν λέω ότι η κυπριακή οικονομία είναι σε αυτή την κατάσταση. Έχει γερά θεμέλια, με προβληματίζει όμως που την οδηγούν οι οικονομικοί χειρισμοί της κυβέρνησης διότι δεν μπορεί μια οικονομία που μέχρι το 2007 είχε πλεονάσματα της τάξης του 4% να πάει σε ελλείμματα το 2009 πάνω από 4%.
Και που θα καταλήξει το 2010; Η δική μου εκτίμηση είναι ότι οι προβλέψεις του Νομισματικού Ταμείου είναι πολύ αισιόδοξες.
Το ερώτημα λοιπόν δεν είναι αν και άλλες χώρες είναι υπό επιτήρηση αλλά εάν η Κύπρος θα μπορούσε να αποφύγει την επιτήρηση. Εμείς πιστεύουμε ότι ακόμη και σήμερα εάν υπάρχει πραγματική πολιτική βούληση μπορεί να ανάκαμψη η κακή πορεία της οικονομίας. Ως αντιπολίτευση δηλώσαμε κατ’ επανάληψη ότι είμαστε στη διάθεση της κυβέρνησης για μια εθνική σύσκεψη για την οικονομία. Χρειάζεται να παρθούν καθοριστικές αποφάσεις για την οικονομία του τόπου.
ΔΗΣΥ
Ερ: Είστε ιδιαίτερα επικριτικός στο θέμα της δημιουργίας 1083 νέων θέσεων στη δημόσια υπηρεσία. Εντούτοις, τηρήσατε αποχή στη σχετική ψηφοφορία…
Απ.: Εάν υπήρχε η δυνατότητα να μην περνούσε το κυβερνητικό νομοσχέδιο ο ΔΗΣΥ θα το καταψήφιζε. Όπως όμως είχε διαμορφωθεί το κλίμα με τις πολιτικές δυνάμεις της συμπολίτευσης να ψηφίζουν υπέρ του νομοσχεδίου, είτε καταψήφιζε ο ΔΗΣΥ είτε τηρούσαμε αποχή ήταν δεδομένη η ψήφιση του προϋπολογισμού λόγω της στάσης των κομμάτων της συμπολίτευσης. Άρα θα ήταν σωστό αυτό που αναφέρατε αν υπήρχε οποιαδήποτε πολιτική δύναμη που καταψήφιζε το νομοσχέδιο και με τη ψήφο του Δημοκρατικού Συναγερμού στερούσαμε τη δυνατότητα να ανακοπεί η αύξηση ανελαστικών δαπανών.
Ερ: Επικρίνετε κατά καιρούς την πολιτική παροχών της κυβέρνησης, αλλά στελέχη του κόμματος ζητούν περισσότερες. Τελικά, ποιο Συναγερμό να πιστέψει η κοινή γνώμη: Το λαϊκό ή το φιλελεύθερο Συναγερμό;
Απ.: Εγώ δεν είμαι εναντίον της στήριξης κοινωνικά ευαίσθητων ομάδων, θα έλεγα ακόμη ότι η κυβέρνηση θα πρέπει να παρέχει περισσότερα σε αυτούς που έχουν πραγματική ανάγκη. Θα προτιμούσα δηλαδή αντί επιταγή €300 και σε πλούσιους και μη πλουσίους συνταξιούχους, να δώσει €600-€700 σε αυτούς που πραγματικά έχουν ανάγκη.
Αλλά να μη κάνουν το χουβαρντά με ξένα κόλλυβα.
Ερ: Καλώς ή κακώς, τα ελλείμματα είναι γεγονός. Υπάρχουν τρόποι κάλυψης ελλειμμάτων χωρίς επιβολή νέων φόρων;
Απ.: Αντί σε περιόδους οικονομικής κρίσης η κυβέρνηση να προσπαθεί να ξαλαφρώσει από τα βαρίδια για να δημιουργήσει ανάπτυξη, θέσεις εργασίας, εθνικό πλούτο, κινείται στην αντίθετη κατεύθυνση. Αντί περιορισμών των ανελαστικών δαπανών που δεν τις αντέχει η οικονομία, τις επαυξάνουν ενώ θα περιορίσουν τις αναπτυξιακές δαπάνες ανεξάρτητα από τις πολιτικές εξαγγελίες της κυβέρνησης.
Και πολύ φοβούμαι ότι θα φορτώσουν και άλλα φορολογικά βάρη στην κυπριακή μικρομεσαία επιχείρηση.
Και δυστυχώς όταν όλες οι άλλες χώρες θα οδηγούνται σε ανάκαμψη η Κύπρος θα βυθίζεται σε πιο βαθιά κρίση.
Και για να μην παρεξηγηθώ ότι είμαι ενάντια σε οποιαδήποτε πολιτική για πάταξη της φοροδιαφυγής: Έχει υποχρέωση το κράτος να πατάξει τη φοροδιαφυγή.
Άλλο όμως είναι η πάταξη της φοροδιαφυγής και άλλο αν νομίζει η κυβέρνηση πως προτάσσοντας το πολύ σωστό θέμα της πάταξης της φοροδιαφυγής, θα φέρει από την πίσω πόρτα επιπρόσθετες φορολογίες. Θα βρει το ΔΗΣΥ αντίπαλο της.
Marfin
Ερ: Βρεθήκατε την περασμένη Δευτέρα με τον κ. Βγενόπουλο. Τι είπατε;
Απ.: Είπαμε ότι δεν παζαρεύουμε τους θεσμούς αλλά και ότι είναι επιθυμητή η παραμονή της Marfin στην Κύπρο ως της δεύτερης μεγαλύτερης κυπριακής τράπεζας για λόγους συναισθηματικούς και οικονομικούς.
Ο Δημοκρατικός Συναγερμός δεν μπορεί να παραγράψει ότι ο Όμιλος Βγενόπουλου είναι ένας σημαντικός επενδυτής στην Κύπρο.
Πέραν του τραπεζικού τομέα έχει επενδύσει και στον τομέα της γαλακτοβιομηχανίας, είναι γνωστό ότι η Vivardia που ανήκει στον Όμιλο, έχει εξαγοράσει τα γαλακτοκομεία Χαραλαμπίδη και Κρίστη, στον τομέα της υγείας επίσης έχει εξαγοράσει την κλινική Αχίλλειον και στον τομέα της τουριστικής βιομηχανίας το Χίλτον.
Η κυπριακή πολιτεία έχει υποχρέωση με πλήρη διαφάνεια και αντικειμενικά κριτήρια να διασφαλίζει την ίση μεταχείριση είτε πρόκειται για κυπρίους, είτε ξένους επενδυτές, είτε είναι ο κ. Βγενόπουλος.
Να υπενθυμίσω ότι όταν στην υπόθεση του Κατάρ εμείς είπαμε καλοδεχούμενο το Κατάρ αλλά με διαφάνεια και ίση μεταχείριση διότι δεν μπορείς για κάποιον που σωστά προσπαθείς να προσελκύσεις να του δίνεις κίνητρα, ενώ στον ακριβώς απέναντι να μη ακολουθείς την ίδια τακτική και να ακολουθείς άλλα κριτήρια, άλλες διαδικασίες και άλλους συντελεστές. Ο ΔΗΣΥ έχει μια συνέπεια και δεν αλλάζει γραμμή ανεξάρτητα ποιόν ενδιαφέρει το θέμα. Οι θεσμοί δεν παζαρεύονται ούτε η αντικειμενικότητα και ίση μεταχείριση.
Ερ: Που στηρίζεται την πεποίθηση ότι μπορεί να παραμείνει η Marfin χωρίς κάποιες αλλαγές του θεσμικού πλαισίου;
Απ.: Μια πολιτεία δεν μπορεί κατά την άποψη μου να λέει ότι θα αλλάξει τους θεσμούς για να παραμείνει μια εταιρεία στην Κύπρο. Θα πρέπει όμως να καταβάλει προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση μέσω διαλόγου. Εάν αλλάξεις τους θεσμούς θα στείλεις αρνητικό μήνυμα διότι θα δημιουργηθεί η αντίληψη ότι πας να κάνεις tailor-made θεσμούς με βάση του τι θέλει μια μεγάλη ή μικρή επενδυτική επιχείρηση. Είναι το χειρότερο μήνυμα που μπορεί να σταλεί προς τα έξω.
Ερ: Χωρίς αλλαγή του θεσμικού πλαισίου εκτιμάτε ότι θα παραμείνει η Marfin στην Κύπρο;
Απ.: Δεν ξέρω. Eίναι θέμα των μετόχων της, δεν μου πέφτει λόγος μένα.
Ερ: Λάβατε πρόσκληση από τον υπουργό Οικονομικών για να συμμετάσχετε στη συζήτηση που θα διεξαχθεί στην παρουσία και του κ. Βγενόπουλου για το πώς μπορεί η Κύπρος να προβληθεί ακόμη περισσότερο ως χρηματοοικονομικό κέντρο;
Απ.: Ένα μήνυμα θέλω να στείλω στο οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης. Nα ξεχάσει αν νομίζει ότι με αφορμή το θέμα της Marfin και του συναισθηματικού κλίματος που έχει δημιουργηθεί στον κόσμο που θα ήθελε την παραμονή της τράπεζας στην Κύπρο, θα μπορέσει να υλοποιήσει τους από καιρό έκδηλους στόχους της να χειραγωγήσει την ανεξαρτησία της Κεντρικής Τράπεζας για να είναι υπό τον πολιτικό έλεγχο του οικονομικού επιτελείου της.
Ένα έχω να πω: Περπατούν επί οικονομικού και πολιτικού ναρκοπέδιου. Εκείνοι δικαιούνται να πατούν επί ναρκοπεδίου, ο ΔΗΣΥ δεν παίζει με τους θεσμούς και την ανεξαρτησία τους.
Ημικρατικοί
Ερ: Είστε επικριτικός στην πρακτική των κομματικών διορισμών στα ΔΣ ημικρατικών. Έχετε λύσεις στα χρόνια προβλήματα διοίκησης που αντιμετωπίζουν;
Απ.: Διατύπωσα με ξεκάθαρο τρόπο την άποψη μου, όμως προσπαθώ μέσα από τις δημοκρατικές διαδικασίες να δίδω αυτή την πολιτική μάχη και εκτιμώ ότι κάποτε θα ωριμάσει το σύστημα. Εξάλλου ο ΔΗΣΥ δεν απορρίπτει τις θέσεις αρχής απλώς η εκτίμηση του πολιτικού γραφείου είναι ότι δεν μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα σήμερα με αυτή τη διακυβέρνηση.
Ερ: Λύσεις στα χρόνια προβλήματα των ημικρατικών έχετε;
Απ.: Υπάρχουν δύο κατηγοριών ημικρατικοί, άσκησης πολιτικής όπως ο ΚΟΤ και ο ΚΟΑ, όπου εκεί κάνουν πολιτική γι’ αυτό θα πρέπει να διασφαλιστεί η εκτέλεση της σωστής πολιτικής μέσου του θεσμικού πλαισίου.
Υπάρχουν όμως και ημικρατικοί οργανισμοί όπως η Αρχή Λιμένων, η ΑΤΗΚ και η ΑΗΚ που είναι επιχειρήσεις.
Και ερωτώ: Θα συνεχίσουν με αυτό το θεσμικό πλαίσιο; Δεν θέλω να ρίχνω αυγά στους τοίχους. Αυτή η κυβέρνηση διαφωνεί με την αποκρατικοποίηση. Όμως είναι κανένας σήμερα που διαφωνεί ότι θα πρέπει να αλλάξει το θεσμικό πλαίσιο για να καταστούν πιο ανταγωνιστικοί έναντι του ιδιωτικού τομέα;
Τους έχουν βαρίδια και για να τους εξισορροπήσουμε, επειδή δεν μπορούν να είναι ευέλικτοι, συνεχίζουν τα μονοπώλια και πληρώνει τα σπασμένα ο κύπριος φορολογούμενος.
Όπως για παράδειγμα στην ΑΗΚ, δεν φταίει ο καταναλωτής ούτε και η επιχείρηση για το ότι πληρώνουμε το πιο ακριβό ρεύμα στην Ευρώπη, γιατί χρησιμοποιούν μαζούτ αντί πετρέλαιο ή γιατί το μεγαλύτερο μέρος των εξόδων τους προέρχεται από τα λειτουργικά έξοδα.
Ερ: Πιστεύετε ότι η κοινή γνώμη στηρίζει τη μερική ιδιωτικοποίηση των ημικρατικών οργανισμών;
Απ.: Θέλω να είμαι ειλικρινής: Όχι. Ξέρετε πως ενεργούν στον τόπο μας όταν φθάσουν στα πρόθυρα της χρεοκοπίας κάποιες κρατικές εταιρείες, είτε κάποιοι ημικρατικοί οργανισμοί, σκέφτονται πώς να απαλλαχτούν από αυτούς.
Σε μερικούς μήνες θα προσπαθούν να βρούνε γαμπρό για τη Eurocypria. Θα είναι όμως τόσα τα οικονομικά βάρη και χρέη της που θα μείνει στο ράφι.
Γι’ αυτό έχει σημασία πότε παίρνουμε κάποιες τολμηρές αποφάσεις είτε για τις κρατικές εταιρείες είτε για τους ημικρατικούς οργανισμούς. Το δημόσιο είναι καλό να διασφαλίζει καλούς όρους εργασίας, καλές μισθοδοσίες, ασφάλειες των εργαζομένων, καλό ωράριο και σύνταξη.
Δυστυχώς όμως την ίδια στιγμή δεν διασφαλίζει και καλή εξυπηρέτηση του πολίτη και όταν το κράτος εμπλέκεται στις επιχειρήσεις είναι ο καλύτερος εργοδότης και εξελίσσεται ένας από τους χειρότερους επιχειρηματίες.